Marrëveshja klimatike e Parisit do të duhet të kryejë tranzicionin nga fjalët në veprime, por kjo nuk mund të arrihet nëse shteteve u jepet e drejta të përcaktojnë vetë synimet e tyre. Reagimi global duhet të jetë konsistent dhe i gjithanshëm, argumenton Oliver Geden.
Dhjetorin e shkuar në Paris, 195 qeveri arritën një konsensus mbi mënyrën se si të kufizojnë ndryshimin klimatik në dekadat e ardhshme. Por, si zakonisht kur vjen puna për Kombet e Bashkuara, marrëveshja e arritur kishte ambicie të mëdha në shprehje, por ishte shumë modeste për nga zotimet e veprimit konkret.
Marrëveshja e ndryshimit klimatik në Paris, përfshin një premtim për ta mbajtur ngrohjen “nën dy gradë celsius mbi nivelet para-industriale”. Për më tepër, me kërkesë të vendeve më të prekura në botë, u shtua premtimi “për të ndjekur përpjekjet që do ta kufizonin rritjen e temperaturës në 1.5 gradë celsius”.
Problemi është se këto aspirata nuk u plotësuan nga zotimet për të cilat bëri thirrje traktati. Në fakt, sistemi i zbutjes vullnetare të premtimeve nga ana e marrëveshjes do të lejojë çlirimet në shkallë globale të rriten deri në vitin 2030, duke çuar me gjasa në një ngrohje 3-3.5 deri në vitin 2100. Kjo ngjan si shembulli i parë i mungesës së konsistencës në politikëbërje.
Problemi ndodhet, së pari dhe më e rëndësishmja, te synimet e theksuara në marrëveshje. Synimet si kufizimi i ngrohjes globale në 1.5 deri 2 gradë celsius nuk i udhëzon siç duhet politikëbërësit dhe publikun. Ato adresojnë të gjithë sistemin e tokës, jo individët apo qeveritë. Duke dështuar në përcaktimin e atyre veprimeve që duhen bërë nga shtetet, marrëveshja i lejon liderët të mbështesin synimet që duken ambicioze, ndërsa zbut përpjekjet duke i kthyer në të pamjaftueshme.
Asnjë formulë shkencore nuk mund të përshkruajë si të bëhet ndarja e barrës globale mes vendeve, duke i lënë mundësinë çdo qeverie të deklarojë me mirëbesim se politikat e saj janë në linjë me synimet e temperaturës. Një vlerësim për arritjen ose jo të synimeve mund të kthyhet vetëm në nivel global dhe kështu asnjë vend nuk mund të mbajë përgjegjësi nëse synimi nuk arrihet. Si rezultat, çdo samit i OKB për ndryshimin klimatik përfundon me shprehjen e shqetësimit të madh se përpjekjet në përgjithësi nuk janë të duhurat.
Kjo duhet të ndryshojë. Qasja tradicionale lidhet me thirrjen për më shumë konsistencë mes bisedimevee, vendimeve dhe veprimeve. Por inkonsistenca trashëgohet nga politikëbërja. Diplomatët dhe politikanët i trajtojnë bisedimet, vendimet dhe veprimet në mënyrë të pavarur, për të kënaqur kërkesat e një seti të ndryshëm aktorësh dhe për të maksimalizuar mbështetjen e jashtme për organizatat e tyre. Në politikën klimatike, shumica e qeverive zgjedhin një qëndrim progresiv ndërsa flasin dhe vendosin, por një qëndrim më të kujdesshëm kur vjen puna për të vepruar. Synimet ambicioze të ndryshimit klimatik të OKB nuk kanë shërbyer si një kusht paraprak, por si një zëvendësim ndaj veprimeve.
Nuk ka arsye për të hequr dorë nga synimet e ndryshimit klimatik. Politikëbërja komplekse afatgjatë funksionon vetëm nëse arrihen synimet ambicioze. Por synimet nuk mund të jenë objektiva aspiruese të paqarta; ato duhet të jenë të sakta, të vlerësueshme, të qëndrueshme dhe motivuese. Marrëveshja e Parisit në vetvete ofron një qasje të mundshme. E fshehur midis një formule të shpjeguar përciptazi, është shtuar një synim i tretë lehtësues: arritja e çlirimit zero të gazeve në gjysmën e dytë të shekullit.
Një synim i çlirimeve zero i thotë politikëbërësve dhe publikut pikërisht atë që duhet bërë dhe adreson në mënyrë direkte aktivitetin njerëzor. Çlirimet e gazeve të çdo vendi duhet të arrijnë pikun, të ulen dhe me kalimin e kohës të bëhen zero. Kjo ofron një sistem transparent për të vlerësuar veprimet jo vetëm nga qeveritë kombëtare, por edhe të qyteteve, sektorëve ekonomikë, kompanive dhe madje individëve. Disfata do të ishte dekurajuese sepse është e lehtë të shihet – dhe më e rëndësishmja, t’i shpjegohet publikut – nëse çlirimet e gazeve po ulen apo po rriten.
Një synim i tillë do të fuste të gjithë infrastrukturën e bazuar te karburanti fosil nën një lupë tepër intensive; nëse duhet të ulim çlirimet e gazve, përse duhet ndërtuar një tjetër impiant qymyri apo një ndërtesë e izoluar keq? Një vizion i përbashkët i zero çlirimeve mund të nxisë një garë se kush duhet ta kalojë i pari vijën. Suedia do të arrijë atje në vitin 2045. Mbretëria e Bashkuar ka lajmëruar planet e saj për të arritur synimin e zero gazeve të çliruara në atmosferë së shpejti. Gjermania mund ta pasojë, pas zgjedhjeve të ardhshme.
Shkencëtarët preferojnë barriera ekzakte për stabilizimin klimatik dhe politikëbërësit pëlqejnë simbolet e fuqishme. Kjo është arsyeja përse synimet e temperaturës dominojnë diskursin e klimës globale. Por historia provon se kjo nuk çon automatikisht në veprim. Zëvendësimi i barrierave të temperaturës me një përpjekje për të pakësuar çlirimet në zero do të duhet të sigurojë llogaridhënie dhe minimizim të inkonsistencës politike.
Ka precedentë për një qasje të tillë. Protokolli i Montrealit për mbrojtjen e shtresës së ozonit fillimisht zgjidhi substancat e rrezikshme, në përpjekje për të përshpejtuar largimin e tyre, në vend të përcaktimit të një synimi stabël për shtresën e ozonit.
Hendeku midis çlirimit të gazeve në realitet dhe asaj që duhet bërë për ta mbajtur ngrohjen nën kufijtë e rënë dakord po zgjerohet me shpejtësi. OKB ka ngarkuar Panelin Ndërqeveritar mbi Ndryshimin Klimatik të bëjë një investigim të detajuar mbi mënyrën se si të arrihet – tashmë jorealist – tavani prej 1.5 gradë celsius. Kjo nënkupton një rrezik se bota do të humbë kohë të vlefshme mbi një debat tjetër rreth synimeve më të larta.
Çfarëdo qoftë synimi ynë i temperaturës, çlirimet globale duhet të arrijnë shpejt kulmin dhe të bien më pas – në zero. Marrëveshja e ndryshimit klimatik në Paris do të kujtohet si një sukses vetëm nëse ia dalim të ndryshojmë fokusin nga biseda te veprimi efektiv.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Toward a Viable Climate Target