Një dyqan që prodhon këpucë tradicionale po gjen një mënyrë të re për të mbijetuar dhe për të lulëzuar në botën moderne. Tani, një brez i katërt i familjes po përgatitet të çojë përpara biznesin.
Mijomir Aleksiç – i njohur më mirë si Kiri – është krenar ndërsa flet me një vizitor në atelienë e tij në periferinë Kaludjerica të Beogradit. Dhoma kryesore e dyqanit është e mbushur me këpucë tradicionale të quajtura opinga, në të gjitha përmasat dhe llojet dhe era e ngrohtë e lëkurës së freskët rëndon ajrin.
Dyqani që ka emrin e tij është i mbushur me këpucë lëkure të bëra me kujdes dhe me kostume kombëtare të rajonit. Një nga dhoma është e “zaptuar” nga dy burra që prodhojnë opinga të reja. Lart, disa zonja qepin kostume në dy tezgjahe të mëdha.
Kiri është një burrë në më pesëdhjetat që e ka kaluar jetën duke prodhuar opinga. Është një profesion që ai e mësoi nga babai i tij dhe nga gjyshi. Ai sheh me krenari atë që familja e tij ka arritur deri më tani.
Megjithëse kohët kanë ndryshuar shumë në pothuajse shekullin që familja e Aleksiç ka prodhuar opinga me dorë – përfshirë një ndryshim nga opingat në këpucët moderne – Kiri nuk është i shqetësuar se tradita e familjes së tij do të reshtë së ekzistuari.
“Vajza ime më e madhe Katarina ka një diplomë masteri nga Fakulteti i Shkencave të Organizimit dhe punon këtu. Mendoj se ajo do të vazhdojë të punojë këtu dhe do të drejtojë në një pikë,” thotë Kiri.
Kur ta bëjë këtë, do të jetë brezi i katërt i familjes Aleksiç që vazhdon traditën e punës me dorë dhe do të jetë një nga pak prodhueset e këpucëve në këtë traditë në Serbi.
Këpucë tradicionale
Opingat janë këpucë lëkure të lidhura rreth këmbës me një rrip, ato vijnë në të gjitha format, përmasat, llojet dhe janë të dekoruara me aksesorë të ndryshëm, por nuk përdoren më si dikur. Zakonisht ato i shiten valltarëve të folklorit ose dyqaneve të suvernireve në Serbi. Opingat ishin të vetmet këpucë të disponueshme në Serbi dhe në pjesën tjetër të rajonit deri në mesin e shekullit 20.
Gjyshi i Kirit filloi t’i prodhonte këto këpucë nga viti 1920.
Nga fillimi, i gjithë procesi është bërë me dorë në të njëjtën mënyrë siç është bërë prej shekujsh.
Biznesi i familjes ka pasur shumë ulje-ngritje që nga themelimi rreth 100 vite më parë: ka dëshmuar një luftë botërore dhe luftërat në ish-Jugosllavinë, si dhe ndryshime të shumta të regjimeve dhe klientelës.
Kiri e mori drejtimin e dyqanit në fillim të viteve 1980 dhe pavarësisht rrethanave, gjëja më e rëndësishme, sipas tij është mbajtja e dyqanit gjallë.
“Ia kemi dalë në një farë mënyre të mbijetojmë. Gjyshi im thoshte se ne nuk mund të pasurohemi me zejtarinë, ‘por gjithnjë mund të jetosh në sajë të zanatit”, thotë ai ndërsa sheh përreth dyqanit.
Është një ide që Kiri e ka afër zemrës. Ai filloi prodhimin e kostumeve tradicionale në dyqan nga viti 2000 dhe koncepti rezultoi i mirë. Dyqani tani prodhon kostume për filmat, programet televizive dhe shoqatat e folklorit. Kostumet tani përbëjnë një pjesë të rëndësishme të biznesit.
Gjithçka filloi kur shokët e tij bënë një pyetje të çuditshme. “Njerëzit më pyesnin – përse nuk shet çorape tradicionale prej leshi? Nëse di si të bësh opinga, atëherë di si të qepësh edhe pantallona!”
“Sikur kjo të ishte e njëjta gjë,” thotë ai duke qeshur.
T’i mbijetosh lufëtarëve
Ndërsa gjyshi dhe babai i Kirit zotëronin një dyqan në periferi të Beogradit, Kiri e hapi dyqanin e tij në Beograd në vitin 1981. Ai sheh një ndryshim kyç mes tre brezave.
“Mes dy luftërave botërore [të parës dhe të dytës], industria e prodhimit me dorë të këpucëve po lulëzonte. Rreth 90 për qind e njerëzve vishnin opinga dhe 19 dyqane të tilla ekzistonin vetëm në periferinë ku ishim ne,” thotë Kiri.
Gjithashtu, ai vazhdon të rrëfejë se zejtarët dikur konkurronin mes tyre: kush mund të bënte opingat më të vogla dhe kush ishte mjeshtri më i mirë për shembull. Sot megjithatë, ka vetëm pak dyqane të tilla në Serbi.
Megjithatë, gjërat ndryshuan kur komunistët morën pushtetin në Jugosllavi në fund të luftës së dytë botërore. Njerëzit që prodhonin opinga klasike u quajtën “kulakë” që do të thotë se ata konceptoheshin në kapitalistë dhe u bënë armiq të regjimit. Megjithatë, prodhuesit modernë të këpucëve ishin pjesë e proletariatit dhe ndaj u mirëpritën në shoqërinë e re komuniste jugosllave.
“Gjyshi im dinte si të bënte lloje të tjera këpucësh, ndaj deri në vitet 1950 ai u përqendrua te kjo gjë. Por pas viteve 1950, kufijtë jugosllavë u hapën për të huajt dhe familja ime filloi të shiste opinga në bregun kroat”, thotë Kiri.
Kiri bëri të njëjtën gjë që kur luftërat në Jugosllavi shpërthyen në vitin 1991. “Nga 1985 deri në 1990 mund të jetoja mirë, por ishte e vështirë gjatë viteve 1990. Për fat të mirë, dija si të bëja këpucë, ndaj vazhdova ta bëja”.
Aspak i penduar
Pavarësisht ndryshimeve politike dhe luftërave në ish-Jugosllavi për vite, dyqani i Kirit është zhvilluar në një fabrikë të vogël që aktualisht ka punësuar nëntë persona. Ky sukses është një burim krenarie dhe sigurie për Kirin.
“Më kujtohet kur hapa një dyqan pas përfundimit të gjimnazit dhe shokët më vinin në lojë duke thënë se ishte për të qeshur dhe një budallallëk,” kujton ai. “Por vite më pas, ata u përballën me jetën dhe unë ende vazhdoj të drejtoj dyqanin tim,” shton ai.
“Kisha të drejtë kur thashë se opingat janë këpucë për shekullin 21,” përfundon Kiri me një buzëqeshje të madhe.
Ky artikull u prodhua për gazetën e përdyjavshme të BIRN Belgrade Insight.