Përveç zgjatjes së pandemisë së COVID-19 dhe kërcënimit të rimëkëmbjes ekonomike, varianti i ri Omicron na shërben për të kujtuar se sistemi ynë për menaxhimin e urgjencave shëndetësore globale mbetet mjerisht i pamjaftueshëm. Derisa të sigurojmë prodhim të shpejtë dhe disponueshmëri të barabartë të vaksinave në nivel global, koronavirusi do të vazhdojë të ekzistojë.
Pavarësisht progreseve të shumta teknologjike në luftën për të kontrolluar COVID-19, dy herë më shumë njerëz vdiqën prej tij në vitin 2021 krahasuar me vitin 2020. Varianti Omicron është një kujtesë e fortë se vaksinat efikase janë thjesht hapi i parë drejt përfundimit të pandemisë. Derisa të krijojmë një proces për të prodhuar vaksina në shkallë dhe për t’i shpërndarë ato aty ku nevojiten, do të na mungojë kapaciteti kolektiv për të frenuar këtë ose ndonjë pandemi të ardhshme.
Pabarazia e turpshme në shpërndarjen globale të vaksinave tregon se ne nuk mund të mbështetemi vetëm te monopolet, imperativët komerciale dhe përpjekjet bamirëse, nëse duam të arrijmë qëllimin e Organizatës Botërore të Shëndetësisë “Shëndet për të gjithë”. Siç përfundon edhe Paneli i Pavarur i OBSH-së për Përgatitjen dhe Reagimin ndaj Pandemisë, ne kemi nevojë për një sistem inovacioni të koordinuar globalisht, nga cepi në cep, në të cilin rregullat e pronësisë intelektuale dhe politikat fiskale janë të projektuara për të mbështetur bashkëpunimin midis sektorit publik dhe atij privat. Sasia dhe cilësia e financimit duhet të ristrukturohen rreth qëllimit kryesor të ofrimit të teknologjive thelbësore shëndetësore si një e mirë e përbashkët globale.
Vlera në inovacionin shëndetësor krijohet nga shumë pjesëmarrës, duke përfshirë institucionet kërkimore, korporatat, qeveritë, organizatat ndërkombëtare, filantropitë, shkencëtarët dhe pjesëmarrësit në teste. Frytet e kësaj pune kolektive nuk duhet të jenë ekskluzivisht në duart e kompanive farmaceutike, prioriteti kryesor i të cilave është maksimizimi i fitimeve. Ky model e ka zgjatur pandeminë dhe e ka dëmtuar rimëkëmbjen ekonomike.
Vlera e krijuar kolektivisht duhet të qeveriset kolektivisht. Dhe vaksinat e COVID-19 duhet të konsiderohen si “Vaksinat e popullit”, siç kanë argumentuar shumë studiues dhe liderë të njohur botërorë. Këto vaksina përfituan nga financimi i paprecedent publik, megjithatë ato vazhdojnë të mbeten kryesisht nën kontrollin ekskluziv të monopoleve private.
Një pjesë e vogël e vendeve të pasura kanë bllokuar një propozim të mbështetur gjerësisht në Organizatën Botërore të Tregtisë për të hequr dorë nga mbrojtja e pronësisë intelektuale për teknologjitë e lidhura me pandeminë, duke vënë efektivisht interesat e korporatave farmaceutike para barazisë dhe solidaritetit shëndetësor global. Ne duhet të garantojmë që vaksinat e ardhshme kundër variantit Omicron – të zhvilluara duke përdorur të dhënat e sekuencës gjenetike që studiuesit e Afrikës së Jugut ndanë hapur – do të jenë të arritshme për të gjithë.
Për këtë qëllim, ne nuk mund të vazhdojmë thjesht të korrigjojmë dështimet e tregut nëpërmjet donacioneve, mekanizmave të ndarjes vullnetare si grupi i qasjes së teknologjisë COVID-19 (C-TAP) ose licencave vullnetare kufizuese. Ne duhet të shkojmë përtej rregullimeve margjinale dhe të imagjinojmë një sistem të ri inovacioni shëndetësor, siç është përshkruar nga Këshilli i OBSH-së për Ekonominë e Shëndetit për të Gjithë.
Para së gjithash, kjo nënkupton adresimin e pabarazive aktuale globale në aftësitë dhe infrastrukturat e inovacionit, duke nxitur rrjetet lokale dhe rajonale të inovacionit dhe përpjekjet për ndërtimin e kapaciteteve që synojnë vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Teknologjia dhe njohuritë duhet të ndahen për të korrigjuar pabarazitë historike të krijuara nga aplikimi i përgjithshëm i të drejtave të pronësisë intelektuale, i cili ka favorizuar sistematikisht ato me kapacitet teknologjik ekzistues. Ne duhet të promovojmë shkencën e hapur, inteligjencën kolektive dhe ndarjen e të dhënave të shëndetit publik, duke siguruar që informacioni të mos përdoret për qëllime përfitimi ose disiplinore.
Së dyti, financimi strategjik afatgjatë duhet të drejtohet drejt ndërtimit të sistemeve të inovacionit shëndetësor nga fundi në fund, të qeverisur me synimin për të ofruar të mira të përbashkëta. Pjesa më e madhe e inovacioneve shëndetësore mbështetet nga investimet publike – qoftë drejtpërdrejt ose nga investimet private të pa rrezikuara – nga të cilat publiku duhet të përfitojë. Financimi publik duhet të vijë me kushte për të garantuar disponueshmëri të gjerë, çmime të drejta, transparencë dhe ndarje të teknologjisë. Dhe për shkak se financat private luajnë gjithashtu një rol kritik në inovacionin shëndetësor, kushtëzimet, rregulloret dhe stimujt duhet të përdoren për të krijuar partneritete të përbashkëta publike-private dhe për të harmonizuar investimet private me qëllimin e Shëndetit për të Gjithë.
Së treti, teknologjitë kritike shëndetësore duhet të konsiderohen si pjesë e një të përbashkëte globale dhe jo e një të drejte ekskluzive të monopoleve private të pronësisë intelektuale. Patentat duhet të mbulojnë vetëm risitë që janë thelbësisht të reja dhe të dobishme. Për të shmangur privatizimin e mjeteve, proceseve dhe platformave teknologjike të kërkimit, patentat duhet të përqendrohen në shpikjet në drejtimin e rrjedhës dhe ato duhet të licencohen lehtësisht, me angazhime për ndarjen e teknologjisë dhe njohurive për të lehtësuar inovacionin pasues, siç synonte fillimisht ligji i patentave. Këto ndryshime kërkojnë një rishikim të plotë të rregullave të patentës dhe të aplikimit të tyre. Debati aktual në lidhje me heqjen e pronësisë intelektuale të OBT-së duhet parë në këtë kontekst më të gjerë.
Së fundi, bordet e kompanive farmaceutike dhe investitorët kanë një rol të madh në transformimin e këtij modeli të prishur. Ashtu si investitorët kërkojnë veprime për ndryshimet klimatike, po ashtu ata mund të kërkojnë që kompanitë t’i japin përparësi të lartë qasjes së barabartë dhe ndarjes më të gjerë të teknologjisë. Ata gjithashtu mund të nxisin modele qeverisjeje që e ndajnë vlerën në mënyrë të drejtë midis të gjithë palëve të interesuara, jo vetëm aksionerëve. Ky veprim mund të përkthehet në një mandat për t’u fokusuar në nevojat e shëndetit publik gjatë krizave dhe për të kufizuar ose shmangur blerjet e aksioneve (sidomos në rastin e firmave që përfitojnë nga kërkimet e financuara nga publiku).
Koha në dispozicion po na mbaron. Luftimi i pandemisë së COVID-19 dhe i krizave të ardhshme shëndetësore do të kërkojë miratimin e një qasjeje të barabartë dhe globale. Qëllimi duhet të jetë ofrimi i qasjes në kohë dhe të barabartë ndaj vaksinave, terapive, diagnostikimeve dhe furnizimeve thelbësore kudo, jo mbrojtja e fitimeve të monopolit.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Health Innovation for All
