Gazetari dhe regjisori amerikan Brent Renaud u bë punonjësi i dytë i medias që vdiq në luftën në Ukrainë, kur makina në të cilën ai po udhëtonte u vu nën zjarr nga forcat ruse të dielën në qytetin Irpin – një tregues shqetësues që gazetarët, ashtu si civilë të tjerë, tani janë shënjestra në konflikt.
“Do të filmonim të gjithë refugjatët që largoheshin”, tha fotografi amerikan Juan Arredondo, i cili ishte në makinë me Renaud dhe u plagos nga të shtënat ruse. “Kaluam një postbllok dhe ata filluan të qëllonin mbi ne. Kështu që shoferi u kthye dhe ata vazhduan të qëllonin.”
Ky ishte i fundit nga një seri sulmesh ndaj punonjësve të medias nga forcat ruse që nga fillimi i luftës. Organizata ndërkombëtare për lirinë e medias Reporterët pa Kufij ka paralajmëruar se “raportuesit në terren janë objektiva për palët ndërluftuese pavarësisht të gjitha rregullave që mbrojnë gazetarët sipas ligjit ndërkombëtar”.
Më 26 shkurt, gazetari danez Stefan Weichert dhe fotografi Emil Filtenborg, të cilët po raportonin për gazetën Ekstra Bladet, u qëlluan dhe u plagosën ndërsa përpiqeshin të largoheshin nga qyteti ukrainas Okhtyrka. Personi i armatosur hapi zjarr nga pas pa paralajmërim.
“Ne kishim shkronjat ‘TV' të ngjitura në pjesën e pasme të makinës për të treguar se ishim të shtypit, por kjo nuk e ndaloi sulmuesin të zbrazte fishekët e tij në makinën tonë”, shkroi Weichert më pas.
Më 3 mars, një ekip televiziv nga Sky News i Britanisë u zu në pritë dhe u qëllua nga një njësi ruse ndërsa po ktheheshin për në kryeqytetin Kiev. Ndërsa ata u përpoqën të arratiseshin, korrespondenti Stuart Ramsay u qëllua dhe u plagos.
Ekipi bërtiti se ata ishin gazetarë, por personat e armatosur nuk pushuan së qëlluari. “Plumbat vazhdonin të qëllonin makinën tonë”, shkroi Ramsay, duke vënë në dukje se ndërsa ai dhe kolegët e tij mbijetuan, shumë civilë ukrainas nuk kanë qenë aq me fat.
Pranë qytetit të Mykolaiv më 6 mars, fotografi zviceran Guillaume Briquet u qëllua nga ushtarët rusë, të cilët më pas i grabitën paratë dhe pajisjet e tij. Në të njëjtën ditë, një makinë që transportonte reporterin Adnan Can dhe kameramanin Habip Demirci të Al-Araby TV, u qëllua nga forcat ruse pranë qytetit të Irpin, edhe pse ajo kishte të ngjitur qartë në të fjalën “Press”.
Pesë ditë më parë, më 1 mars, operatori ukrainas i kamerës Yevhenii Sakun u vra gjatë një sulmi rus në një kullë televizive në Kiev – një nga një seri prej katër sulmeve të supozuara të qëllimshme në kullat e radios dhe televizionit që nga fillimi i luftës, me qëllim të heshtjes. Mediat ukrainase.
Reporterët pa Kufij kanë bërë një kallëzim për këtë seri sulmesh te kryeprokurori në Gjykatën Penale Ndërkombëtare në Hagë, duke thënë se ajo “demonstron shkallën e ofensivës së nisur nga Putin kundër të drejtës për lajme dhe informacion”.
Të shtënat ndaj gazetarëve dhe sulmet ndaj ndërtesave të transmetimit të lajmeve brenda Ukrainës janë shoqëruar me një goditje të ashpër të lirisë së fjalës brenda vetë Rusisë, që synon të asgjësojë çdo kritikë apo pikëpamje alternative për luftën e Vladimir Putinit. Mediat e fundit të pavarura të vendit si TV Dozhd janë mbyllur, siç është mbyllur radiostacioni liberal i Moskës Ekho Moskviy, ndërsa faqet kritike të lajmeve në internet në gjuhën ruse si Meduza janë bllokuar nga autoritetet.
Legjislacioni i ri e ka bërë të paligjshme përhapjen e “lajmeve të rreme” për luftën, apo edhe përshkrimin e saj si luftë – pjesë e fushatës së Putinit për të shtypur mospajtimin dhe për të siguruar që publiku rus të mos ketë qasje në asnjë informacion që kundërshton historinë e Kremlinit, i cili është përfshirë vetëm në një “operacion special ushtarak” në Ukrainë, jo në një pushtim brutal.
Fillimi i fundit i një hetimi nga kryeprokurori në Gjykatën Penale Ndërkombëtare shënon fillimin e një procesi të gjatë të vërtetimit të së vërtetës për krimet që po kryhen në luftë – një proces që mund të zgjasë shumë vite dhe nuk garantohet të sjellë drejtësi ose kënaqësi për viktimat ose familjet e tyre.
Vënia e drejtësisë për sulmet vdekjeprurëse ndaj gazetarëve gjatë kohës së luftës ka qenë shumë e vështirë në të kaluarën. Gjatë viteve të fundit ne në BIRN kemi dokumentuar historitë e punonjësve të medias që u vranë gjatë luftërave të viteve 1990 në ish-Jugosllavi si pjesë e projektit tonë Last Despatches.
Disa nga incidentet në luftën në Ukrainë kanë qenë shumë të njohura për ne, si vrasja e gazetarëve nga ushtarët në postblloqe, shënjestrimi i reporterëve që shihen se punojnë për një shtet “armik” dhe goditjet në objektet e medias.
Deri më tani, ne kemi vërtetuar se të paktën 155 punonjës të medias janë vrarë gjatë luftërave ballkanase, por vetëm një person është dënuar, sipas një vendimi gjyqësor të formës së prerë, se mban përgjegjësi të drejtpërdrejtë – 26 vjet pas kryerjes së krimit.
Një nismë e ngjashme për të dokumentuar sulmet ndaj punonjësve të medias në luftën e vazhdueshme në Jemen, vërtetoi se më shumë se 70 gazetarë janë vrarë në vendin arab që nga fillimi i konfliktit atje në vitin 2014. Askush nuk është vënë para drejtësisë për asnjë nga këto vdekje.
Në dhjetor, ne mbajtëm një ekspozitë në kryeqytetin boshnjak Sarajevë që përkujtonte kujtimin e disa gazetarëve që vdiqën në luftërat jugosllave. Në hapje të saj u mbajtën fjalime për rëndësinë jetike të një media të lirë për demokracinë dhe të drejtat e njeriut. Pushtimi rus i Ukrainës dhe shtypja e saj e egër ndaj fjalës së lirë në vend e kanë bërë këtë më të qartë se kurrë.
Opinionet e shprehura janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.
