Ditën që Rusia pushtoi Ukrainën, unë po jepja mësim në klasën time: “Tales of political dystopia: storytelling after the Berlin Wall”. Ky është një mësim që eksploron marrëdhënien midis shkrimit dhe historisë në Evropën Juglindore dhe Lindore.
Sapo kishim mbaruar së lexuari “Sarajevo Marlboro” të Milenko Jergovic dhe gjenocidin boshnjak, dhe unë isha gati të prezantoja romanin “Primeval and Other Times” të Olga Tokarczuk.
Historia zhvillohet në një fshat mitik rural polak të quajtur Primeval: një vend paradoksal, njëkohësisht në skajet dhe në udhëkryqin e shekullit të 20-të të egër të Evropës.
Ajo që e sjell Primevalin në qendër të historisë janë pushtimet dhe luftërat e përgjakshme nga fuqitë e mëdha perandorake që rrinë pezull mbi Evropën Lindore – Rusia dhe/ose Gjermania.
Njerëzit e Primevalit bëhen të mbijetuar të luftërave, fatkeqësive dhe regjimeve totalitare. Prandaj, si të gjithë të mbijetuarit, ata nuk marrin asgjë si të mirëqenë dhe ky qëndrim formon perceptimin dhe imagjinatën e tyre për të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen.
Primeval mund të shihet si një metaforë për të gjithë Evropën Lindore. Czeslaw Milosz, emigranti i famshëm polak dhe laureat i çmimit Nobel, shkroi se tipari më i spikatur i letërsisë evropiane lindore, në krahasim me letërsinë evropiane perëndimore, është ndërgjegjësimi i saj për historinë. “Kjo për shkak se koha lidhet me një rrezik që kërcënon ekzistencën e një komuniteti kombëtar të cilit i përket shkrimtari”, shkroi ai.
Ata që nuk marrin asgjë si të mirëqenë dhe përballen me rrezikun e zhdukjes personale dhe kombëtare, janë të gatshëm të rezistojnë dhe të luftojnë kundër të gjitha mosmarrëveshjeve. Ashtu siç po bëjnë ukrainasit këto ditë: Kievi mund të bëhet Sarajeva e ardhshme – ose Primevali.
Kam përshtypjen se Mao ishte diktatori i fundit që tërhoqi po aq vëmendje sa Vladimir Putin këto javët e fundit. Historianë, akademikë, gazetarë, politikanë të gjithë po përpiqen të analizojnë, dekodifikojnë dhe kuptojnë sjelljen dhe motivet e Putinit.
Diktatorët ndryshojnë mes tyre, por kanë disa ngjashmëri. Koha në pushtet është një faktor vendimtar. Me kalimin e kohës, diktatori bëhet më i izoluar dhe i pakontrolluar.
Kur diktatori vendos të vdesë në pushtet, i veshur me lavdinë perandorake, ky është momenti kur ai hyn në mbretërinë e monstruozitetit – që do të thotë se ai ka vendosur ta detyrojë realitetin t’i bindet urdhrave, ideve dhe dëshirave të tij.
Faza e fundit e çdo diktature të tillë vuloset nga aktet e shkatërrimit në masë dhe vetë-shkatërrimit. Megjithatë, diktatori Putin përbën një “risi” të veçantë: ai është një hibrid i carëve, Stalinit dhe bosit të mafias post-sovjetike. Kjo përzierje e bën atë edhe më të rrezikshëm dhe të paparashikueshëm se paraardhësit e tij sovjetikë. Ai është shumë i ngjashëm me Xhokerin imagjinar sesa Leonid Brezhnev i vërtetë.
Gjithsesi, asnjë diktator nuk mund të “kuptohet” pa idetë dhe narrativat që i trazojnë dhe i bëjnë të ndihen se kanë të drejtë për pushtet absolut dhe të pakufizuar.
Ish-kancelarja gjermane Angela Merkel komentoi një herë sjelljen “e çuditshme” të Putinit, kur, gjatë një prej takimeve të tyre në Rusi, Putin thirri Labradorin e tij të zi në dhomë, duke e ditur mirë se Merkel kishte frikë nga qentë: “E kuptoj pse ai duhet ta bëjë këtë. Për të tgreguar se është burrë. Ai ka frikë nga vetë dobësia e tij. Rusia nuk ka asgjë, nuk ka politikë apo ekonomi të suksesshme. E vetmja gjë që kanë ata është kjo.”
Merkel dhe Putin janë të dy “fëmijë” të Luftës së Ftohtë. Dallimi kryesor është se Merkel ka nxjerrë mësime nga Lufta e Ftohtë dhe më pas ka jetuar në një vend me politikë dhe ekonomi të suksesshme. Në vend të kësaj, Putini krijoi një dëshirë të pangopur për t’u hakmarrë dhe për të larë hesapet për humbjen e Rusisë dhe politikën dhe ekonominë e shkatërruar. E vetmja gjë që ka ai dhe që mund ta lërë pas si trashëgimi tani është kjo: hakmarrja e tij e lavdishme.
Lufta barbare e Putinit i zuri në befasi shumë në Perëndim. Disa thanë se Putini ishte provokuar nga shtrirja e NATO-s në Lindje. Ky lloj diskursi tregon se edhe tani, vendet dhe njerëzit e Evropës Lindore trajtohen si subjekte pasive që nuk kanë të drejtë të vendosin vetë për fatin e tyre. Për më tepër, tregon pak kuptim të historisë dhe diktatorëve. Duket se udhëheqësit e Evropës Perëndimore i shihnin dhe i shohin ende diktatorët si Putini si fëmijë të llastuar, të cilët mund të qetësohen sapo t’u plotësohen tekat.
Si pasojë, gjatë gjithë këtyre viteve që ai po provokonte tekat e tij diktatoriale – duke vrarë disidentë në vendin e tij, duke pushtuar territore jashtë vendit, duke kërcënuar me hakmarrje ndaj vendeve si Mali i Zi për anëtarësimin në NATO – ata vazhduan ta trajtonin Putinin si një zotëri, një gjeni të frikshëm dhe një partner ekonomik, duke e lejuar atë të fitojë pushtet absolut në vend dhe të bëhet një ikonë globale e Perëndimit anti-liberal jashtë vendit.
Megjithatë, evropianolindorë e dinin se “tekat ” e Putinit ishin të pakufishme. Për ta, tekat e Putinit kërcënojnë drejtpërdrejt demokracitë e tyre të reja dhe të brishta dhe ekzistencën e tyre kombëtare. Ata mbartin një vetëdije për historinë që në Evropën Perëndimore duket se është zbehur dhimbshëm.
Ajo që liderët e Evropës Perëndimore refuzojnë të kuptojnë, edhe tani, është fakti se diktatorët hakmarrës dhe bosët e mafias të nxitur nga ëndrrat perandorake si Putini nuk mund të jetojnë, të mbijetojnë dhe të manipulojnë masat pa armiq, luftëra dhe hakmarrje e trofe perandorak.
Të besosh në bashkëjetesën paqësore të botës demokratike me regjime si ai i Putinit është ndër iluzionet më të rrezikshme. Nuk do të ketë paqe në Ukrainë, Evropë dhe botë për sa kohë që Putini dhe ëndrrat e tij hakmarrëse perandorake do të sundojnë Rusinë.
Kjo është arsyeja pse kjo luftë nuk ka të bëjë vetëm me Rusinë, Ukrainën dhe Evropën. Fakti që një turmë e larmishme nostalgjikësh sovjetikë/bolshevikë, urrejtës të indinjuar të perëndimit dhe supremacistë të bardhë të të gjitha llojeve, fundamentalistë të krishterë, nacionalistë supremacistë, kleptokratë dhe autoritarë të të gjitha vendeve tani ndihen të shqetësuar nga mendimi se Rusia e Putinit mund ta humbasë luftën, tregon shumë për atë që është në rrezik në Ukrainë.
Hannah Arendt shkroi se problemi i së keqes do të ishte çështja themelore e jetës intelektuale të pasluftës në Evropë – pasi vdekja u bë problemi themelor pas luftës së fundit. Për fat të keq, ja ku jemi përsëri.
Shpresoj të jemi në gjendje të përballemi dhe t’i kapërcejmë sfidat dhe vështirësitë e ardhshme morale, politike dhe ekonomike me qëndrueshmërinë dhe mençurinë e banorëve të Sarajevës dhe Primevalit – duke mësuar se si të mos marrësh më asgjë si të mirëqenë. Lufta në Ukrainë do të formësojë vendet e mëdha dhe të vogla dhe secilin prej nesh, të pasur dhe të varfër, në Evropë dhe në botë për brezat që do të vijnë.
Opinionet e shprehura janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.
