Jeta e 21 grave të lindura apo të internuara në kampin e punës së Gradishtës në jug të Shqipërisë ishte fokusi i dokumentarit “Fluturat” të Bujar Alimanit, i cili u shfaq premierë të martën në mbrëmje në Tiranë.
Alimani i tha BIRN në një intervistë se filmi ishte “një mënyrë për t'u kërkuar falje” viktimave të komunizmit, për të cilët ai beson se meritojnë një ndjesë nga shoqëria shqiptare.
“Të gjithë duhet ta bëjnë këtë, jo vetëm ata që kryen krime, por edhe ata që nuk folën, ata që qëndruan indiferentë dhe ata që i miratuan ato. Mendoj se si shqiptar, ky film është ndjesa ime për këta njerëz,” tha ai.
“Po kuptoj me kalimin e kohës se jam duke bërë një pastrim, një katharsis shpirtëror dhe unë isha shumë i ri në atë sistem, nuk isha anëtar i asnjë organizate [komuniste], asgjë. Por kjo është detyra juaj, është detyrimi juaj ndaj historisë së vendit tuaj,” këmbënguli ai.
Gratë që u internuan në kampin e punës në Gradishtë ishin fëmijë të njerëzve që ishin akuzuar për krime kundër regjimit represiv komunist, ose të afërm të atyre që ishin arratisur nga Shqipëria. Disa prej grave lindën në kamp, ndërsa të tjerat u dërguan atje me nënat e tyre kur ishin të vogla.
Familje të tëra u internuan në kampin e Gradishtës, thotë në film Fatmira Bajo: “Imagjinoni një fëmijë rreth 12 vjeç, gjyshen time të vjetër, mamanë shtatzanë dhe dy motrat e mia më të vogla”.
Të internuarit kishin disa të drejta dhe lejohej të dilnin nga kampi vetëm me leje – për të punuar në punë që u caktoheshin nga autoritetet ose për fëmijët që shkonin në shkollë.
Por ata konsideroheshin “armiq të popullit” nga komunistët. Ata jetonin në baraka të improvizuara dhe nuk kishin të drejtën e arsimimit pas moshës 14 vjeç, kur duhej të shkonin të punonin në ara.
Dokumentari ka përdorur pamje të arkivave për të treguar se si jetonin të internuarit dhe se si gratë kryenin punë të rënda në bujqësi. Njëra prej tyre, Eva Pervizi përshkruan kushtet tejet të vështira: “Litari i thesit më futej thellë në shpatull. Balta. Na caktuan të hapnim kanale me lopata dhe shata. I ftohti. Lagështira. Çizmet tona nuk e mbanin kurrë ujin jashtë”.
‘Njoha jetën e tyre'
Alimani është nga Patosi, jo larg nga kampi i Gradishtës. Ai iku nga Shqipëria në vitin 1992 për në Greqi dhe gjatë tetë viteve të fundit ka jetuar në Shtetet e Bashkuara.
“Kam shok një djalë që e takova në Shtetet e Bashkuara, ku unë jetoj. Ai kishte lindur dhe ishte rritur në kampin e Gradishtës, ndërsa familja e tij e kishte origjinën nga veriu. Kështu u interesova të dija për jetën e tyre,” tha ai.
Alimani e dinte ndërkohë që njerëzit e persekutuar nga sistemi komunist dërgoheshin në kampe internimi, por shoku i tij i tha shumë më tepër.
“Njoha përditshmërinë e tyre, stinët, mënyrën e jetesës, mënyrën e të jetuarit, fejesat, martesat, vdekjet. Shumë prej tyre ishin internuar për shkak se prindërit apo gjyshërit e tyre ishin të arratisur [nga Shqipëria], bënin jetë paralele në Perëndim dhe ishte shumë e çuditshme; a komunikonin me njëri-tjetrin, a sillnin gjëra, a i lejonte sistemi letrat, a e mernin vesh ata që gjyshi që ishte arratisur kishte vdekur?” pyet ai.
Ai zbuloi se zakonisht të internuarit e mësonin se i afërmi i tyre kishte vdekur, por shumë kohë pasi kjo kishte ndodhur.
‘Shqipërisë i vjen turp për kujtimet e saj'
Alimani thotë se beson se Shqipëria ka një problem me kujtesën kolektive të viteve komuniste. Dosjet e mbajtura nga regjimi i rrëzuar nuk janë hapur plotësisht për publikun, duke e bërë të vështirë krijimin e një panorame të plotë të asaj që ndodhi.
“Përsa kohë që dosjet e komunizmit nuk janë hapur, Shqipëria po i fshihet kujtimeve të veta,” tha ai.
“Ka turp për kujtimet e saj. Sigurisht, moshapja e dosjeve për kaq kohë çfarë tregon? E vërteta po fshihet”.
Pasi punoi ngushtësisht me ish-të internuarat, Alimani thotë se gjëja që i mbajti ato ishte “ndjenja e unitetit mes njëra-tjetrës” dhe “dinjiteti njerëzor”.
Shumica e grave u larguan nga vendi në vitet '90, pas rënies së komunizmit.
“Disa prej tyre ia kanë mbyllur derën Shqipërisë dhe nuk duan t'ia dinë më për të dhe kjo për arsye të kuptueshme, vuajtjet që kanë kaluar. Disa prej tyre i kishin prindërit në burgje në Spaç dhe Burrel dhe disa prej tyre u pushkatuan,” tha ai.
“Njëra prej grave po më thoshte që ‘e shoh Gradishtën në ëndërr'. Pra, si mund ta kalosh këtë gjë, si mund t'i vendosësh kapakun?” pyet ai.
“Ti e jetove jetën tëndë atje…ata të morën rininë, morën gjithçka. E shkuara, edhe kur nuk mbahet mend drejtpërdrejt, është brenda jush”.
