Na rastis shpesh në media të lexojmë tituj që përmbajnë emra qytetesh dhe vendesh, të cilat janë larg nesh. Si të tilla, ato janë edhe larg perceptimit tonë mendor. Shkak për këtë artikull u bënë dy tituj që lexova njëri pas tjetrit në median shqiptare; përkatësisht: ‘Rama: vitin tjetër plazhi i Durrësit s’do jetë si Kandahari’ dhe ‘Jemi në Tiranë, jo në Kabul’ (lajm që fliste për gjendjen e rëndë tek Pazari i Ri me ujërat e zeza mbi tokë). Në të dy këto lajme, emrat e qyteteve Kandahar dhe Kabul ishin përdorur vetëm në tituj dhe jo në përmbajtjen e lajmit.
Titulli i një lajmi ka dy funksione, të tërheqë vëmendjen e lexuesit dhe të përmbledhë me një fjali, idenë kryesore. Në titujt që shohim pak më sipër është e qartë se emrat Kandahar dhe Kabul përdoren për qëllimin e parë të lajmit, pra të tërheqin lexuesin. Por një fjalë apo fjali ka forcën që të shprehë më shumë se sa një kuptim. Pra në të dy titujt e mësipërm, audienca merr disa kuptime vetëm nga leximi i titullit. Kështu, ne mund të interpretojmë për lajmin e parë: Plazhi i Durrësit po pastrohet; Plazhi i Durrësit deri tani ka qenë i pisët; Ka qenë po aq i pisët sa Kandahari; Kandahari është i pisët. Ndërkohë, lajmin e dytë mund të deduktojmë: Në Tiranë nuk është normale të ketë ujëra të zeza në rrugë; Në Kabul kjo gjë do konsiderohet normale; Kabuli është i pisët.
Pra në të dy lajmet kemi një përdorim stereotipist për dy qytete, të cilët shumica prej nesh nuk ka pasur mundësi t’i vizitojë apo t’i njohë. E duke qënë se media është një nga mjetet e informimit për realitetin që s’mund ta prekim vetë, ne kështu mësojmë edhe për vendet apo botën larg nesh. Nga këto dy tituj mësojmë që Kabuli dhe Kandahari janë qytete të pista , në të cilët është e vështirë të jetohet. Unë nuk kam vizituar ndonjëherë asnjë prej këtyre qyteteve, ndaj nuk di të them nëse këto dy qytete ose pjesë të tyre, mund të kenë probleme me pastërtinë. Por i sigurt është fakti se të dyja këto qytete, janë shumë më tepër sesa vetëm epiteti: i pisët.
Një qytet, kudo qoftë, ka një të shkuar dhe një tashme, ka histori, ka zhvillime, ka njerëz…ndaj përdorimi stereotipik që bëhet në media ndihmon në zvogëlimin dhe përfaqësimin e tij vetëm në një kuptim, që në rastin tonë është negativ. Ka disa arsye pse ndodh stereotipizimi në media dhe më tepër në tituj mediatikë. E para, është efekti i sensacionales. Pra gazetarët apo lajme-bërësit përdorin terma të njohur me një kuptim të caktuar për audiencën, në mënyrë që kjo e fundit të ndjehet më familjare me lajmin e ta blejë atë si produkt. Arsyeja tjetër ka të bëjë me vetë gazetarët. Por duhet thënë, ky nuk është një fenomen shqiptar.
Stereotipizimi në media është një fenomen universal. Por në rast se nuk shqetësohemi për atë çka veprimet tona iu shkaktojnë të tjerëve, ne kemi vërtetuar se shqetësohemi shumë, kur na preken interesat tona si komb (si në rastin e ndeshjes Serbi-Shqipëri).
Rastet e mësipërme ngjajnë me një skandal me emrin Walbania, që plasi disa kohë më parë në Belgjikë. Ky stereotip ishte përdorur për të përshkruar pjesën e pazhvilluar të Wallonisë, pjesës frëngjisht-folëse e Belgjikës. Lajmi u publikua nga mediat frankofone të fyera nga krahasimi me Shqipërinë, si sinonim i një vendi të varfër e të pazhvilluar. Termi ishte përdorur edhe në librat e gjeografisë së një shkolle në Bruksel, të cilat u hoqën nga përdorimi pas pubikimit të lajmit. Përkrah tij kishte terma si Walabama (pjesa rurale e Wallonisë) apo Walifornia (pjesa e pasur e Wallonisë).
Çështja nuk është nëse ne jemi vërtet të varfër apo të pazhvilluar, çështja është se ne jemi shumë më tepër se kaq. Ndaj nëse gjithë sa fëmijët belgë mësojnë për Shqipërinë është ‘një vend i varfër e i pazhvilluar në jug të Europës’ kjo patjetër do t’i hapë probleme secilit prej nesh që do vizitojë këtë vend, që do të studiojë atje, apo politikës sonë që po përpiqet ta integrojë Shqipërinë në Bashkimin Evropian. Ja pse duhet të jemi më të vëmendshëm ndaj stereotipeve në media!
*Autori është student i doktoraturës në Shkenca Komunikimi, në Universitetin e Gentit, Belgjikë
Si nje shqiptare qe jeton dhe punon ne Afganistan mund te them qe ndihem aspak rehat me steriotipet e ketij lloji.Me vjen turp te mendoj qe vendi ku une jetoj prej dy vitesh steriotipizohet nga media e vendit tim .Them shyqyr qe njerezit ketu nuk jane te interesuar te lexojne median shqiptare ketu se me kursejne nga nje ndjesi turpi para kolegeve te mi. Me shume skuqem nga turpi kur mendoj qe thjesht si individ perpiqem gjithnje qe tju jap nje imazh sa me te vertete dhe divers te vendit tim miqve dhe kolegeve ketu dhe jo thjesht te nje Shqiperie steriotipe te “pazhvilluar” apo “ish komuniste”.
Shume e vertete, ceshtja eshte qe nuk ka thjesht te varfer dhe te pazhvilluar por ka vende dhe njerez me histori te ndryshme dhe mencuria me e madhe qe mund te tregoje media eshte te tregoje sa me shume nga keto histori dhe eksperienca te ndryshme qe ti ndihmoje njerezit te krijojne vete mendimet e tyre dhe jo ti bllokoje njerezit dhe aq me keq vende te caktuara ne steriotipe kornize.Nese do bazohesha ne steriotipin e mediave ndoshta nuk do kisha vendosur kurre te vija ne kete vend dhe nuk do kisha patur nje nga eksperiencat jetesore me te cmuara deri tani. Dhe nga eksperienca ime modeste kam pare sa shume ngjashmerira ka kjo qenia njerezore dhe sa shume diversitet gjithashtu dhe lum ai qe sheh pertej steriotipeve Faleminderit Emiljano per shkrimin