Irani ka në dorë një mundësi të artë që të rigjallërojë statusin e vet rajonal dhe botëror me marrëveshjen e re bërthamore, por a do të ndjekë ai shembullin e vetëvrasjes politike të Koresë së Veriut 10 vite më parë?
Nuk u desh shumë por sipas Agjencisë Koreano Qendrore të Lajmeve, koreano-veriorët janë të zhgënjyer nga marrëveshja bërthamore e Iranit – ndaj ka gjasa të ndjekin shembullin. Njoftimi i koreano-veriorët dalloi programin e regjimit Piongiang nga ai iranian dhe iu kthye idesë se armët bërthamore janë të nevojshme për të kundërshtuar “politikat armiqësore” të Shteteve të Bashkuara. Liderët e Koresë së Veriut, që nuk njihen për mendime të reja, kanë gjasa të përfshihen në veprime ushtarake që nuk do t’i sjellin gjë njerëzve të tyre.
Shumë kritikë të marrëveshjes bërthamore të Iranit e krahasojnë sjelljet e tij me atë të Koresë së Veriut dhe sugjerojnë se marrëveshja nuk do të qëndrojë siç nuk qëndruan ato me Korenë e Veriut. ka në fakt disa ngjashmëri.
Irani është sfiduar në vitet e fundit të thotë të vërtetën për programin e tij bërthamor dhe të tregojë qartazi synimet dhe objektivat e veta. Dhe sjellja e Iranit në shumicën e Lindjes së Mesme – veçanërisht mbështetja për grupet terroriste në rajon – duket se e përgënjeshtrojnë pretendimin e tij për stabilitet rajonal dhe zhvillim ekonomik. Ndërsa shumica e shteteve janë të lodhur nga sjellja e Koresë së Veriut, Irani duket se e konsideron vendin një partner tregtie dhe një lloj të afërmi.
Në shtator 2005, Koreja e Veriut ra dakord në një deklaratë të përbashkët me pesë partnerët e saj në të ashtuquajturat Bisedime Gjashtë-Palëshe për të mbështetur synimin e denuklearizimit dhe veçanërisht u zotua të “braktiste të gjitha armët bërthamore dhe programet bërthamore aktuale dhe t’i kthehej përmbajtjes së Traktatit mbi Mospërhapjen e Armëve Bërthamore dhe garancive të IAEA”. Në këmbim, Koreja e Veriut mori zotimin e SHBA-së dhe Koresë së Jugut se në Korenë e Jugut nuk kishte armë bërthamore, si dhe një garanci se nuk kishte synim për të sulmuar Korenë e Veriut me armë bërthamore apo tradicionale.
Për më tepër, Veriu u informua se SHBA-ja dhe Koreja e Jugut kishin vullnetin të negociojnë një traktat të përhershëm paqeje, njohje diplomatike, ndihmë financiare (përfshirë një program qeveritar të Koresë së Jugut në fushën e energjisë) dhe një njohje të nënkuptuar të së drejtës së Koresë së Veriut për një program bërthamor civil.
Krahasuar me detajin e jashtëzakonshëm të marrëveshjes bërthamore të Iranit, deklarata e përbashkët e shtatorit 2005 ishte më pak e detajuar. Koresë së Veriut nuk iu desh të ndërmarrë veprime specifike në këmbim të premtimeve të thjeshta; as nuk mori parapraktisht çfarë kërkoi, siç shumica kritikon marrëveshjen në fjalë. Ajo ishte me një fjalë një program “veprim për veprim”, asnjë palë, përfshirë Korenë e Veriut, nuk do të merrte plotësimin e detyrimeve në mungesë të veprimeve korresponduese.
Shumë dyshuan se Koreja e veriut do ta mbante fjalën në heqjen dorë nga programet bërthamore dhe koreano veriorët nuk i zhgënjyen ata. Në fund, regjimi Piongiang vendosi se nuk ishte i interesuar dhe u largua. Dhe mbeti i painteresuar; arritjet më të mëdha diplomatike të tij që atëherë ishin vizita e një ish-lojtari amerikan basketbolli me gjykim të dyshimtë.
Disa argumentojnë se marrëveshja e fundit me Iranin do të shkojë po njëlloj, sepse edhe ajo gjithashtu është një triumf i shpresës dhe naivitet mbi realizmin dhe eksperiencën. Por ky pretendim thotë më shumë rreth kritikëve të marrëveshjes së Iranit sesa për çdo krahasim objektiv mes dy vendeve.
Irani është një shtet me një të kaluar të trazuar, mësyrë nga kriza politike dhe mungesa e një konsensusi të gjerë për të ecur përpara në shtëpi dhe për të rregulluar rolin e tij rajonal dhe global. Për shumë, sjellja e tij në rajon sugjeron një konkurrim të vazhdueshëm me botën arabe suni për mantelin e lidershipit, shpesh përcaktuar nga një politikë e gabuar dhe plot urrejtje nga Izraelit. Ndërkombëtarisht, “Vdekje Amerikës” sugjeron jë shtet që nuk e merr veten seriozisht në skenën botërore.
Megjithatë maturia e civilizimit të Iranit sugjeron një kapacitet të madh për të luajtur një rol pozitiv në rendin botëror gjithnjë e më kompleks. Ndryshe nga Koreja e Veriut, vendi ka një shoqëri civile kumbuese, klasa të edukuar që janë zilia e rajonit, një diasporë të shtrirë dhe një nga dhuratat më të çmuara të botës për nga burimet natyrore. Dështimi i vendit në njohjen e potencialit të vet dëshmon për mungesë të një konsensusi politik mbi modernizimin. Por iranianët e matur (dhe ka shumë) kuptojnë se rolet rajonale dhe globale që kanë të bëjnë me urrejtjen për Izraelin dhe antipatinë për Amerikën janë poshtë dinjitetit të një shteti 4000-vjeçar.
Për iranianët e të gjitha grupeve, kuptimi i marrëveshjes bërthamore është më kompleks dhe më i thellë sesa duket me shkrim. Teksa ne parashikojmë se si do të jetë mbarëvajtja e marrëveshjes globalisht, në veçanti mes politikanëve konkurrentë në SHBA dhe mes liderëve të përçarë në Izrael dhe në shtetet suni arabe, një pyetje kyç është nëse iranianët e kuptojnë që marrëveshja përfaqëson një moment të rëndësishëm në historinë e tyre të gjatë. Irani mund të jetë një civilizim për të ardhmen, jo për të shkuarën.
Koreano-veriorët nuk e kuptuan kurrë se çfarë kishin përpara. Dikush shpreson që iranianët, që rrezikojnë më tepër, të sillen më me zgjuarsi.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. The Iran Deal’s North Korean Shadow
