Që nga vitet 1970, ekonomistët i kanë këshilluar politikëbërësit të largojnë vëmendjen nga sektori publik, kapitali fizik dhe infrastruktura dhe t’i japin prioritet tregjeve private, kapitalit njerëzor dhe reformave në qeverisje e institucione. Por a ka ardhur koha që të kthehemi te investimi publik?
Ideja që investimi publik në infrastrukturë – rrugë, diga, hidrocentrale dhe kështu me radhë – është një nxitës i pazëvendësueshëm i rritjes ekonomike ka qenë gjithnjë një ndikim i fuqishëm në mentalitetin e politikëbërësve të vendeve të varfra. Gjithashtu gjendet pas çdo programi të ndihmës së zhvillimit pas Luftës së Dytë Botërore kur Banka Botërore dhe dhuruesit bilateralë kanalizuan burime te vendet e reja të pavarura me projekte financimi të shkallës së gjrë. Dhe motivon Bankën Aziatike të Investimit në Infrastrukturë (AIIB) që synon të mbushë hendekun prej 8 trilionë dollarë në infrastrukturë në rajon.
Por ky lloj modeli i zhvillimit nxitur nga investimi publik – shpesh i quajtur ndryshe “fundamentalizmi i kapitalit” – ka qenë prej kohësh jashtë mode mes ekspertëve të zhvillimit. Që nga vitet 1970, ekonomistët i kanë këshilluar politikëbërësit të largojnë vëmendjen nga sektori publik, kapitali fizik dhe infrastruktura dhe t’i japin prioritet tregjeve private, kapitalit njerëzor (aftësisë dhe trajnimit) dhe reformave në qeverisje dhe institucione. Stategjitë e zhvillimit janë transformuar plotësisht si rezultat i kësaj.
Mund të jetë koha e duhur për ta rimarrë në konsideratë atë ndryshim. Nëse hidhet një vështrim te vendet, pavarësisht përparimeve ekonomike globale, që po rriten me shpejtësi, mund të bëhet e qartë se investimi publik po bën shumicën e punës.
Në Afrikë, Etiopia është një nga historitë më fantastike të suksesit në dekadën e shkuar. Ekonomia e saj është rritur me një normë mesatare vjeçare prej 10 për qind që nga 2004, që është përkthyer në pakësim sinjifikant të varfërisë dhe përmirësim të shëndetit. Vendi është i varfër nga ana e burimeve dhe nuk përfitoi nga bumet e mallrave, ndryshe nga shumë prej vendeve të tjera të kontinentit. As liberalizimi ekonomik dhe as reformat strukturore të llojit tipik rekomanduar nga Banka Botërore apo dhurues të tjerë nuk luajtën ndonjë rol të madh.
Zhvillimi i shpejtë ishte rezultat i një rritje masive në investimin publik nga 5 për qind të PBB në fillim të viteve 1990 në 19 për qind në vitin 2011 – e treta më e lartë në botë. Qeveria e Etiopisë filloi shpenzimet, duke ndërtuar rrugë, hekurudha, hidrocentrale dhe një sistem të zgjeruar bujqësor që rriti produktivitetin në zonat rurale, ku ndodhen shumica e të varfërve. Shpenzimet u financuan pjesërisht nga ndihma e huaj dhe pjesërisht nga politikat heterodokse (si represioni financiar) që kanalizoi kursimet private te qeveria.
Në Indi, zhvillimi i shpejtë gjithashtu u shkaktua nga një rritje substanciale në investim, që tani përbën një të tretën e PBB. Shumë prej kësaj rritjeje ka ardhur nga burimet private, duke reflektuar qetësimin gradual të kufizimeve të sektorit të biznesit që nga fillimi i viteve 1980. Por sektori publik vazhdon të luajë një rol të rëndësishëm. Qeverisë i është dashur të ndërhyjë në investimin privat dhe faktori total i rritjes së produktivitetit ka rënë në vitet e fundit.
Këto kohë, është investimi publik në infrastrukturë ai që ka ndihmuar në ruajtjen e zhvillimit të Indisë. “Mendoj se dy sektorët që po pengojnë ekonominë janë investimet private dhe eksportet”, thotë këshilltari ekonomik i shefit të qeverisë, Arvind Subramanian. “Kjo është arsyeja përse investimi publik do të mbushë hendekun”.
Sa për Amerikën Latine, Bolivia është një nga eksportuesit e mineraleve të rralla që ia ka dalë të shmangë fatin e të tjerëve në rënien aktuale të çmimit të mallrave. Rritja vjetore e PBB pritet të mbetet mbi 4 për qind në vitin 2015, në një rajon ku prodhimi i përgjithshëm po tkurret (me 0.3 për qind sipas projeksioneve më të fundit të Fondit Monetar Ndërkombëtare). Shumica e kësaj ka të bëjë me investimin publik, që presidenti Evo Morales i drejtohet si motori i ekonomisë së Bolivisë. Nga viti 2005 deri në 2014, investimi publik total është dyfishuar krahasuar me të ardhurat kombëtare nga 6 për qind në 13 për qind dhe qeveria synon ta çojë normën edhe më të lartë në vitet e ardhshme.
Ne e dimë se rritjet në investimin publik, ashtu si bumet e mallrave, përfundojnë shpesh keq. Përballë krizës së borxhit, kthimet ekonomike dhe sociale fillojnë e bien. Një studim i FMN ka zbuluar se pas shumë pasojave pozitive të hershme, shumica e investimit publik sjell ligjështim.
Por shumë gjëra varen nga kushtet e vendit. Investimi publik mund të rrisë produktivitetin e një ekonomie për një periudhë të caktuar, madje edhe për një dekadë a më shumë, siç ka bërë në Etiopi. Gjithashtu mund të katalizojë investimin privat dhe ka disa prova që kjo ka ndodhur në Indi në vitet e fundit.
Përfitimet e mundshme të investimit publik nuk janë të kufizuara në vendet në zhvillim. Në fakt, mund të jenë ekonomitë e zhvilluara të Amerikës Veriore dhe Europës Perëndimore që fitojnë më së shumti nga shtimi i investimit publik. Në fund të recesionit të madh, ka shumë mënyra me të cilat këto ekonomi mund të përdorin mirë shpenzimet publike shtesë: për të rritur kërkesën dhe punësimin, për të rikuperuar infrastrukturën e shkatërruar dhe për të nxitur kërkimin dhe zhvillimin, veçanarisht te teknologjitë e gjelbra.
Argumente të tilla kundërshtohen zakonisht në debatet e politikës prej kundërshtive të lidhura me balancat fiskale dhe stabilitetin makroekonomik. Por investimi publik është ndryshe nga llojet e tjera të sipërmarrjeve zyrtare, si shpenzimet në pagat e sektorit publik apo transferuat sociale. Investimi publik shërben për të mbledhur asete, në vend që të konsumohen. Për sa kohë që përfitimi nga këto asete e tejkalon koston e financimit, investimi publik në fakt forcon bilancet e qeverisë.
Ne nuk e dimë se si do të rezultojnë eksperimentet në Etopi, Indi apo Bolivi; ndaj duhet kujdes përpara se të merret shembulli i tyre për raste të tjera. Për më tepër, të tria janë shembuj që vendet e tjera, përfshirë ato të zhvilluara, duhet të tregojnë kujdes teksa kërkojnë për strategji të zhvillimit në një mjedis ekonomik global gjithnjë e më armiqësor.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. The Return of Public Investment