Fushata presidenciale në SHBA i ka përfshirë kandidatët në diskutimin e tregtisë globale. Ndryshe nga sa argumenton Sanders kur shqetësohet për të varfrit e botës, tregtia globale duhet të reformohet, por që t’i shërbejë të gjithë qytetarëve të botës, pa dobësuar asnjë vend.
Regjimi i tregtisë globale nuk ka qenë kurrë shumë popullor në Shtetet e Bashkuara. As Organizata Botërore e Tregtisë dhe as marrëveshjet tregtare të shumëllojshme si Marrëveshja e Tregtisë së Lirë Amerikane Veriore (NAFTA) dhe Partneriteti Trans-Paqësor (TPP) nuk kanë pasur mbështetje të fortë te publiku i përgjithshëm. Por kundërshtimi, ndonëse i gjerë, u shpërndanë.
Ndryshimi sot është se tregtia ndërkombëtare është zhvendosur në qendër të debatit politik. Kandidatët presidencialë Bernie Sanders dhe Donald Trup, të dy kanë kundërshtuar marrëveshjet e tregtisë si një pikë kyçe e fushatave të tyre. Duke gjykuar nga toni i kandidatëve të tjerë, ngritja e zërit ndaj globalizimit përbën një vetëvrasje elektorale në klimën politike aktuale.
Retorika populiste mbi tregtinë mund të jetë e tepruar, por pak e mohojnë se rëndësia e saj është reale. Globalizimi nuk i ka ngritur të gjitha barkat. Shumë familje që punojnë janë shkatërruar nga impakti i importeve me kosto të ulët nga Kina dhe gjetkë. Dhe fituesit e mëdhenj kanë qenë financierët dhe profesionistët që kanë përfituar nga zgjerimi i tregjeve. Ndërsa globalizimi nuk ka qenë e vetmja forcë (apo më e rëndësishmja) që ka nxitur pabarazinë në ekonomitë e përparuara, ka qenë një kontribuues.
Çfarë i jep tregtisë rëndësi të veçantë politike është fakti që shpesh ngre shqetësime të drejta në mënyra që kontribuuesit e tjerë madhorë ndaj pabarazisë – teknologjia – nuk e bën. Kur unë humb vendin e punës për shkak të inovativave të konkurrentit dhe prezantimit të një produkti më të mirë prej tij, kam pak shkak për t’u ankuar. Kur ai e bën këtë duke i shtrirë burimet jashtë shtetit ku firmat atje bëjnë gjëra të jashtëligjshme – për shembull, të parandalojnë punëtorët të organizohen në sindikata – mund të kem një shkak real.
Sanders ka mbrojtur fuqishëm rigjenerimin e marrëvshjeve të tregtisë në mënyrë që të reflektojnë më mirë interesat e punëtorëve. Por argumente të tilla menjëherë hasin kundërshtim prej faktit se edhe prishja e këtyre marrëveshjeve do të dëmtonte gjithsesi më të varfrit e botës, duke shkatërruar perspektivën që një ditë t’i shpëtojnë varfërisë përmes zhvillimit nga eksportet. “Nëse jeni i varfër në një vend tjetër, kjo është gjëja më e frikshme që Bernie Sanders ka thënë”, shkruante kryetitulli i uebsajtit Vox.com të lajmeve.
Por rregullat e tregtinë që janë më të ndjeshme ndaj shqetësimeve sociale dhe të barazisë në mbrojtje të vendeve të përparuara nuk janë domosdoshmërisht në kundërshtim me zhvillimin ekonomik të vendeve të varfra. Simpatizantët e globalizimit bëj një dëm të konsiderueshëm ndaj kauzës së tyre duke e përkufizuar çështjen si një zgjedhje mes marrëveshjeve aktuale të tregtisë dhe vazhdimësisë së varfërisë globale. Dhe progresivët e detyrojnë veten në mënyrë të panevojshme në një kundërshtim të padëshirueshëm.
Së pari, narrativa standarde rreth mënyrës se si tregtia ka fituar nga ekonomitë në zhvillim përjashton një tipar kritik për eksperiencën e tyre. Vendet që ia dolën të shfrytëzonin globalizimin, si Kina dhe Vietnami, përqafuan një strategji të përzier të promovimit të eksportit dhe një variueshmëri politikash që shkelin rregullat aktuale të tregtisë. Subvencionimet, kërkesat e brendshme, rregullat e investimit, dhe shpesh barrierat e importit ishin thelbësore në krijimin e industrive të eja me vlerë më të lartë. Vendet që mbështeten vetëm te tregtia e lirë (të vjen menjëherë në mendje Meksika) janë dobësuar.
Kjo është arsyeja përse marrëveshjet tregtare që forcojnë rregullat janë në fakt bekime të përziera për vendet në zhvillim. Kina nuk do të mund të ndiqte strategjinë e vet shumë të suksesshme të industrializimit nëse vendi do t’i bindej rregullave të llojit të OBT gjatë viteve 1980 dhe 1990. Me TPP, Vietnami merr një lloj sigurie në vazhdimin e aksesit në tregun amerikan, por në këmbim duhet të ëjë disa kufizime ndaj subvencionimeve, rregullave të patentimit dhe atyre të investimit.
Së dyti, nuk ka asnjë të dhënë në rekordin historik që sugjeron se vendet e varfra duhet të kenë barriera shumë të ulta ose zero ndaj ekonomive të përparuara që të përiftojnë shumë nga globalizimi. Në fakt, eksperiencat më fenomenale të zhvillimit të orientuar nga eksporti deir më sot – Japoni, Koreja e Jugut, Tajvani dhe Kina – që të gjitha ndodhën kur tarifat e importit në SHBA dhe Europë ishin në nivele të moderuara dhe më të larta nga sot.
Ndaj, për progresivëët që shqetësohen rreth pabarazisë në vendet e pasura dhe varfërisë në pjesën tjetër të botës, lajmi i mirë është se është e mundur të përparohet në të dyja frontet. Por për ta bërë këtë, duhet të transformojmë qasjen tonë ndaj marrëveshjeve tregtare në disa mënyra drastike.
Regjimi i tregtisë botërore është aktualisht i nxitur nga një logjikë veçanërisht merkantiliste: ti ul barrierat dhe unë do të ul të miat. Kjo qasje ka qenë shumë e suksesshme në promovimin e zgjerimit tregtar, por ka pak justifikim ekonomik. Tani që ekonomia botërore është tashmë shumë e hapur, “shkëmbimi i aksesit në treg” po shkakton më shumë probleme nga sa po zgjidh.
Koha ka ardhur që të përqafohet një logjikë tjetër, ajo e “shkëmbimit të hapësirës së politikave”. Vendet e pasura dhe të varfra kanë njëlloj nevojë të hapin më shumë hapësirë në ndjekjen e objektivave respektove. Të pasurit duhet të rikonstruktojnë ekonomitë dhe të promovojnë industri të reja dhe të varfrit duhet të zgjidhin shqetësimet vendase për pabarazinë dhe shpërndarjen e drejtësisë. Kjo kërkon që në rrotat e globalizimit të vihet pak rërë.
Mënyra më e mirë për të bërë një ri-projektim institucional do të ishte të rishkruheshin rregullat shumëkombëshe. Për shembull, klauzola e “garancive” e OBT mund të zgjerohet për të lejuar imponimin e kufizimeve tregtare (subjekt i procedurave disiplinore) në instanca ku importet qartazi bien në konflikt me normat sociale vendase. Ngjashmërisht, marrëveshjet e tregtisë mund të inkorporojnë një “kuti zhvillimi” për t’i ofruar vendeve të varfra autonominë që duhet të kenë për të ndjekur diversifikimin ekonomik.
Progresivët nuk duhet të besojnë një narrativë false dhe kundërproduktive që i vë interesat e të varfërve të globit kundër interesave të klasave të ulëta dhe të mesme të vendee të pasura. Me imagjinatën e mjaftueshme institucionale, regjimi tregtisë globale mund të reformohet për t’i sjellë përfitime të dyve.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. A Progressive Logic of Trade