Këtë vit, SHBA-të dhe BE-ja duhet të vendosin nëse do të fillojnë të trajtojnë Kinën si një “ekonomi tregu” në politikat e tyre tregtare. Për fat të keq, edhe ndërsa debati intensifikohet mbi atë se zgjedhjet që po bëhen synojnë të ndalojnë pikërisht gjetjet e zgjidhjeve për defektet më të thella të regjimit botëror të tregtisë.
Sistemi botëror i tregtisë pritet të përballet me një pikë të rëndësishme kthese në fund të këtij viti, një pikë kthese që u shty kur Kina u anëtarësua në Organizatën Botërore të Tregtisë (OBT) gati 15 vjet më parë. Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Europian duhet të vendosin nëse ata do të fillojnë ta trajtojnë Kinën si “ekonomi tregu” në politikat e tyre të tregtisë. Për fat të keq, edhe ndërsa beteja përshkallëzohet gjatë këtij viti, kushtet që parapëlqehen aktualisht synojnë që asgjë të mos bëhet për të zgjidhur defektet më të thella të regjimit aktual botëror të tregtisë.
Marrëveshja e anëtarësimit të Kinës në OBT, e nënshkruar në dhjetor 2001, i lejoi partnerëve tregtarë të këtij vendi të trajtojnë Kinën si një “ekonomi jo tregu” për një periudhë prej deri 15 vjet. Statusi si ekonomi jo tregu e ka bërë shumë më të lehtë për vendet importuese që të imponojnë tarifa speciale mbi eksportet e Kinës, në formën e detyrimeve antidamping. Në veçanti, ata mund të përdorin kostot e prodhimit në vende më të shtrenjta si një matës indirekt të kostove të vërteta të Kinës, duke rritur njëkohësisht gjasat e gjetjes së politikave damping (politikave të shitjes me çmime të ulëta përmes subvencionimeve shtetërore, në anglisht ‘dumping’) si dhe të vlerësojnë përmasat e dampingut.
Sot, megjithëse shumë vende, të tilla si Argjentina, Brazili, Kina dhe Koreja e Jugut, sakaq e kanë shpërblyer Kinën me statusin e vendit me ekonomi tregu, dy ekonomitë më të mëdha të botës, SHBA-të dhe BE-ja, nuk e kanë bërë. Por, pavarësisht asaj që këto dy blloqe do të bëjnë, masat antidamping janë shumë të papërshtatshme për detyrën e zgjidhjes së shqetësimeve mbi trebgtinë e pandershme – jo për shkak se shqetësime të tilla janë të pabaza, por për shkak se problemet shkojnë shumë përtej fenomenit dumping. Politikat antidamping lehtësojnë proteksionizmin e llojit më të keq të mundshëm, ndërsa bëjnë asgjë për vendet që kanë nevojë për hapësira të ligjshme politikëbërjeje.
Ekonomistët nuk i kanë pëlqyer kurrë rregullat antidamping të OBT-së. Nga një këndvështrim i ngushtë ekonomik, shitja me çmime poshtë kostos nuk është një problem për ekonominë importuese për sa kohë kompanitë që përdorin këtë strategji kanë pak gjasa të monopolizojnë tregun. Kjo është arsyeja se pse politikat vendëse të konkurrueshmërisë zakonisht kërkojnë prova për praktika anti-konkurruese ose gjasave të sjelljes predatore të suksesshme. Sipas rregullave të OBT-së, gjithsesi, shitja me çmime poshtë kostos nga ana e eksportuesve është e mjaftueshme për imponimin e tarifave të posaçme mbi importet, edhe nëse praktikat konkurruese janë standarde – të tilla si gjatë periudhave të krizave ekonomike.
Kjo dhe arsyet e tjera procedurale e bëjnë antidampingun shtegun e parapëlqyer për firmat që kërkojnë mbrojtje nga rivalët e tyre të huaja kur situata është e vështirë. OBT ka masa “mbrojtëse” specifike që i mundëson vendeve të rrisin tarifat përkohësisht kur importet shkaktojnë “dëme serioze” ndaj kompanive vendëse. Por pengesat procedurale janë më të larta për këto lloje mbrojtjesh dhe vendet që përdorin këtë mekanizëm duhet të kompensojnë eksportuesit e prekur negativisht.
Numrat flasin vetë. Që kur OBT u themelua në vitin 1995, më shumë se 3 mijë tarifa antidamping janë vendosur (ku India, SHBA dhe BE janë përdoruesit më të mëdhenj të këtij mekanizmi). Nga ana tjetër, numri i praktikave mbrojtëse të përkohëshme është vetëm 155 (ku vendet në zhvillim janë përdoruesit më të mëdhenj). Dukshëm, antidampingu rezulton politika më e lehtë dhe e parapëlqyer.
Por regjimi botëror i tregtisë duhet të zgjidhë problemin e mungesës së ndershmërisë, përveç problemit të eficencës ekonomike. Kur kompanitë vendëse duhet të konkurrojnë me, fjala vjen, kompanitë kineze që mbështeten financiarisht nga një qeveri me xhepa të mëdhenj, fusha e lojës bëhet e tillë që shumica e njerëzve do ta konsiderojë si të papranueshme. Disa lloje të caktuara avantazhi konkurrues minojnë legjitimitetin e tregtisë ndërkombëtare, edhe kur (siç është rasti aktual) ka përfitime ekonomike totale për vendet importuese. Rrjedhimisht regjimi antidamping ka një logjikë politike.
Politikëbërësit e tregtisë janë shumë familjarë me këtë logjikë, gjë që është edhe arsyeja se pse regjimi antidamping ekziston të formën aktuale, duke mundësuar një mbrojtje relativisht të lehtë. Ajo që zyrtarët e tregtisë nuk e kanë marrë kurrë parasysh është që argumenti i ndershmërisë shtrihet përtej zonës së dampingut.
Nëse është e pandershme për kompanitë vendëse që të konkurrojnë me entitete të huaja që subvencionohen apo mbështeten nga qeveritë e tyre, është po kaq e pandershme që punonjësit vendës të konkurrojnë me punonjësit e huaj të cilët vuajnë nga mungesa e të drejtave themelore, të tilla si negocimi në grup për paga e kushte pune apo kundër abuzimeve në vendet e punës. A nuk janë kompanitë që shkatërrojnë mjedisin, përdorin punën e fëmijëve apo ofrojnë kushte të rrezikshme pune një burim konkurrence të pandershme?
Shqetësime të tilla mbi tregtinë e lirë gjenden në zemër të lëvizjes antiglobaliste. Megjithatë, mekanizmat ligjore të rregullimit të tregtisë aktualisht nuk ofrojnë hapësirë veprimi përtej logjikës tregtare të çmimeve nën kosto. Sindikatat, organizatat e të drejtave ë njeriut, grupet e konsumatorëve apo organizatat e mbrojtjes mjedisore nuk kanë akses të drejtpërdrejtë në mekanizma mbrojtëse në të njëjtën mënyrë siç kanë akses kompanitë.
Ekspertët e tregtisë kanë pasur prej kohësh frikë që të hapin diskutim në OBT mbi çështje të rëndësishme si standardet e punës dhe të mjedisit apo të drejtat e njeriut, duke pasur frikë se diskutime të tilla do të krijojnë bazë për më shumë proteksionizëm. Por po bëhet gjithnjë e më shumë e qartë se përjashtimi i këtyre problemeve nga diskutimi bën më shumë dëm. Tregtia me vendet që kanë modele shumë të ndryshme ekonomike, shoqërore dhe politike ngre shqetësime të sinqerta mbi legjitimitetin. Refuzimi për të njohur shqetësime të tilla jo vetëm që minon këto marrëdhënie tregtare por vë në dyshim edhe legjitimitetin e të gjithë regjimit të tregtisë botërore.
Asgjë nga këto nuk nënkupton që demokracitë nuk duhet të bëjnë tregti me vendet jodemokratike. Çështja është se logjika komerciale nuk duhet të jetë faktori i vetëm që qeveris këto marrëdhënie ekonomike. Ne nuk mund t’i shpëtojmë – e për rrjedhojë duhet të përballemi – me dilemën se përfitimet nga tregtia në disa raste vjen në dëm të sistemeve shoqërore vendëse.
Diskutimi dhe debati publik është mënyra e vetme se si demokracitë mund të zgjidhin vlerat dhe antivlerat në një marrëdhënie tregtare. Mosmarrëveshjet tregtare me Kinën dhe vende të tjera janë një mundësi për të ngritur – dhe jo për të injoruar – këto shqetësime, duke hedhur kështu një hap të rëndësishëm drejt demokratizimit të regjimit botëror të tregtisë.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Fairness and Free Trade