Organizatat e shoqërisë civile paralajmërojnë se vendosja e një tarife të re maksimale për fillimin e një procesi gjyqësor si dhe rritja e tarifës për ankimim në Gjykatën e Apelit dhe Gjykatën e Lartë kufizojnë aksesin në gjykatë dhe të drejtën për rekurs të qytetarëve.
Të enjten Kuvendi pritet të mblidhet në seancë plenare për të votuar projektligjin “Për tarifat dhe shpenzimet gjyqësore në Republikën e Shqipërisë”. Ky projektligj ka për qëllim përcaktimin e tarifave gjyqësore dhe ato të shërbimeve që ofrohen nga sistemi gjyqësor, me qëllim rritjen e eficencës, përmirësimin e shërbimit dhe të financimit të sistemit gjyqësor.
“Projektligji është pjesë e një pakete ligjore që synon përmirësimin e aksesit në gjykatë për çështje të bazuara në ligj, uljen e mbingarkesës së gjykatave si dhe ofrimin e një shërbimi më të mirë për përdoruesit e gjykatës,” shkruhet në relacionin shoqërues.
“Gjithashtu një efekt i pritshëm është rritja e të ardhurave nga shërbimet e ofruara nga gjykata si dhe promovimi i zgjidhjes së konflikteve gjyqësore nëpërmjet formave alternative si ndërmjetësimi apo arbitrazhi,” shton relacioni.
Edhe pse projektligji sjell disa risi pozitive, si uljen e tarifës minimale për gjykimin e çështjeve civile, organizatat e shoqërisë civile ankohen se rritja e tarifës maksimale për fillimin e një çështjeje gjyqësore në 20 milionë lekë dhe vendosja e tarifës gjyqësore për rekurs në Gjykatën e Apelit dhe Gjykatën e Lartë, shënojnë hapa mbrapa, për të cilat ato i bëjnë thirrje parlamentit që të rishikohen.
Sipas relacionit, ky projektligj është hartuar nga një grup pune ekspertësh të nivelit të lartë, ndërkombëtarë dhe vendas, të angazhuar si pjesë e Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë, të cilët kanë punuar mbi një draft fillestar të misionit EURALIUS- projekti i Bashkimit Europian për konsolidimin e sistemit të drejtësisë në Shqipëri.
Në raportin e përgatitur nga Komisioni për Çështjet Ligjore për seancën plenare të parlamentit, ai rekomandon miratimin e projektligjit, duke u shprehur se janë diskutuar dhe reflektuar dhe rekomandimet e ardhura në komision. Por jo çdokush bie dakord me draftin e konsoliduar nga Komisioni i Ligjeve.
Disa organizata të shoqërisë civile si Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë, OSFA, qendra për Shërbime Ligjore Falas Tiranëë, TLAS, qendra ‘Res Publica’ dhe të tjera, vazhdojnë të kenë rezerva serioze mbi draftin e projektligjit që pritet të votohet nga deputetët.
Nëpërmjet një kërkese për rishikimin e draftit, drejtuar Komisionit të Ligjeve, drejtori ekzekutiv i OSFA’s, Andi Dobrushi shprehet se pavarësisht përparësive të draftit në krahasim me legjislacionin aktual, projektligji i propozuar vazhdon të kufizojë të drejtën e aksesit në gjykatë dhe të paraqitjes së ankimit, duke cënuar parimin e sigurisë juridike, atë të proporcionalitetit si dhe interesin publik.
“Vendosja e tarifës maksimale prej 20.000.000 lekësh përbën një limit maksimal shumë të lartë dhe të pajustifikuar, që i vendoset një subjekti që fillon një proces gjyqësor për të kërkuar rivendosjen e një të drejtë ose interesi të ligjshëm të shkelur,” shkruan Dobrushi.
“Parashikimi i një limiti të tillë mundëson vendosjen e tarifave gjyqësore të papërballueshme për subjektet që i drejtohen gjykatës, duke cënuar të drejtën kushtetuese për akses në gjykatë në kuadrin e procesit të rregullt ligjor,” shtoi ai.
Sipas OSFA-s, tarifat gjyqësore për gjykimin e çështjeve në Gjykatën e Apelit dhe Gjykatën e Lartë, gjithashtu kufizojnë të drejtën e shtetasve për akses në drejtësi. Fondacioni nënvizon se rritja e tarifës aktuale të ankimit nga 200 lekë në një tarifë që varion nga 2,000 deri në 10 milionë lekë është një rritje shumë e madhe.
Nëse legjislacioni aktual në fuqi ka një tarifë të vetme me një pagesë maksimale që shkon deri në 1% të padisë për të gjithë procesin gjyqësor dhe vetëm i shtohet një taksë pulle 200 lekëshe në Apel, projektligji i ri parashikon përveç tarifës maksimale prej 20 milionë lekësh në Shkallën e Parë, pagesën e një tarife deri në 10 milionë lekë për çdo ankim ose rekurs në Apel ose Gjykatën e Lartë.
Sipas OSFA-s, ky parashikim në draftin e fundit është vazhdimësi e projektligjit të mëparshëm, i cili parashikonte pagesën e 0.5% të vlerës së padisë për të gjitha gjykimet në shkallë të dytë dhe në Gjykatën e Lartë.
Fondacioni shprehet se nëpërmjet kushtëzimit të pagesës së një shume për rekurs deri sa gjysma e shumës së paguar për inicimin e gjykimit, përbën një kufizim të së drejtës të ankimit.
“Parashikimi në projektligjin e ri i tarifës nga 2.000 lekë deri në 10.000.000 lekë për të paraqitur ankim dhe rekurs nga 200 lekë që është me parashikimin nënligjor aktual, përbën një ndryshim joproporcional dhe të pajustifikuar nga interesi publik,” shkruan Dobrushi.
“Për rrjedhojë, mosplotësimi i këtyre dy kushteve në mënyrë kumulative do të përbënte cënimin e parimit të sigurisë juridike nëpërmjet miratimit të këtij parashikimi ligjor,” përfundon ai.
Kritike ndaj projektligjit është dhe qendra ligjore “Res Publica,” e cila nënvizon se tarifa gjyqësore maksimale prej 20 milionë lekësh është joproporcionale. Në letrën dërguar Komisionit të Ligjeve, drejtori ekzekutiv i “Res Publica”, Dorian Matlija shprehet se edhe tarifa për gjykim në Gjykatën e Apelit është shumë e lartë dhe e paarsyeshme.
“Arsyeja e investimit të Gjykatave të Apelit është për të korrigjuar parregullsitë e konstatuara në gjykimin në shkallë të parë. Parimisht, Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut kërkon që të lejohet të paktën një shkallë ankimi dhe shkalla më e rëndësishme në rastin tonë gjykojmë se është Gjykata e Apelit sepse ajo gjykon mbi faktet në mënyrë të plotë,” shkruan Matlija.
“Nëse një person ka paguar tarifën për të nisur procesin gjyqësor kjo tarifë duhet të jetë e vlefshme deri në marrjen e një vendimi të formës së prerë,” shtoi ai.
Duke theksuar se aksesi në drejtësi përbën një nga karakteristikat themelore të një shoqërie që drejtohet nga shteti i së drejtës, TLAS gjithashtu shpreh shqetësimin që ky shërbim ndaj qytetarëve nuk mund të kostifikohet.
“Aksesi në drejtësi është një kërkesë praktike dhe jo një aspirim teorik për individët, veçantërisht për shtresat në nevojë të shoqërisë,” TLAS i shkruan Komisionit të Çështjeve Ligjore. “Është detyrë e shtetit ta sigurojë këte akses në mënyrë praktike dhe efektive për këdo në shoqëri,” përfundoi organizata.