Zgjedhjet e fundit për Parlamentin Europian sugjerojnë se një pjesë në rritje e votuesve europianë i shohin gjërat ndryshe nga qeveritë kombëtare. Ndërsa qytetarët qartazi i përdorën votat e tyre për të shprehur preferencat e politikave, shumë pak qeveri janë gati për një lidership më politik të BE-së.
Rezultati më i rëndësishëm i zgjedhjeve të fundit të Parlamentit Europian nuk është as se konservatorët dhe social demokratët humbën vendet e tyre para Liberalëve dhe të Gjelbërve, as se nacionalistët e ekstremit të djathtë fituan më pak sesa prisnin. Rezultati më i rëndësishëm është se qytetarët votuan në një numër shumë më të madh sesa pritej.
Nga zgjedhja e parë popullore e Parlamentit Europian, në vitin 1979, deri në vitin e fundit, në vitin 2014, pjesëmarrja ra në mënyrë të pashmangshme, duke u ulur gradualisht nga 63% në 43%. Pesë vjet më parë, më pak se gjysma e elektoratit të përshtatshëm shkoi të votonte në 20 nga 28 shtetet anëtare të Bashkimit Europian, duke dëmtuar kështu legjitimitetin demokratik të parlamentit. Vëzhguesit vunë haptazi në dyshim vlerën e zgjedhjeve që nuk nxiti aspak interesin e votuesve. BE-ja, siç u tha, i takon diplomatëve dhe teknokratëve, jo qytetarëve.
Zgjedhjet e vitit 2019 ishin një ndryshim spektakolar i këtij trendi. Pjesëmarrja u rrit në 20 vende, duke arritur mesatarisht në 51%, ose tetë për qind më shumë sesa herën e fundit. Në disa vende, zgjedhjet u mbajtën në të njëjtën kohë me zgjedhjet kombëtare ose u përdorën si një mjet për mesazhe politike në vend. Por shkëputja me të kaluarën ishte shumë e mprehtë dhe shumë e gjerë që rastësi të tilla të sillnin një shpjegim bindës.
Analiza e detajuar e rezultateve të zgjedhjeve do të na tregojë se cilat kategori zgjedhësish morën pjesë në shifra më të mëdha dhe përse. Ndërkohë, shpjegimi më i mirë është se shumë qytetarë vendosën se këtë herë kishte shumë gjëra në lojë dhe se duhet të votonin. Siç ka treguar Emmanuel Riviere i Kantarit, motivimet sigurisht që varionin: për disa, ishte ndryshimi klimatik. Për disa të tjerë, ishte emigrimi, terrorizmi ose aftësia e Europës për të mbetur e rëndësishme në një botë me rivalitet të fuqishëm. Për shkak se e konsideronin BE-në si një lojtar të vërtetë në këto çështje, votuesit vendosën të shprehnin preferencat e tyre dhe të dërgonin përfaqësues në parlament që mund të mbronin pikëpamjet dhe interesat e tyre.
Diçka e rëndësishme ishte gjithashtu në rrezik kur u mbajtën zgjedhjet e mëparshme, në vitin 2014. Eurozona mezi doli nga recesioni i saj më i gjatë në dekada dhe ishte ende e zhytur në masa shtrënguese. Por zgjedhjet e politikave në atë kohë ishin kryesisht në duart e qeverive kombëtare. Debatet nëse nevojiteshin reforma dhe nëse paketat e shpëtimit ishin të përshtatshme, e ndau në masë të madhe elektoratin përgjatë vijave kombëtare. Kjo ishte një çështje për negociata midis kancelares gjermane Angela Merkel dhe homologëve të saj, jo një çështje transnacionale për të cilën qytetarët do të donin të vendosnin sipas preferencave politike.
Ndryshimi klimatik është ndryshe. Lëvizja “Të premtet për të ardhmen” e të rinjve është përhapur në të gjithë kufijtë, duke kërkuar ndryshime rrënjësore në politikë dhe mënyrën e jetesës. E njëjta gjë vlen edhe për emigracionin. Ata që e kundërshtojnë atë mund të duan të tërhiqen pas kufijve kombëtarë, por e dinë shumë mirë se përsa i përket emigracionit, anëtarët e zonës Shengen janë të fakt shumë të ndërvarur.
Nëse pjesëmarrja ndoqi interesin në zgjedhje, pyetja tani është se çfarë mund të ofrojë Parlamenti i ri Europian. Në një demokraci standarde, zgjedhjet zakonisht çojnë në formimin e një shumice të re – dhe në ndryshimet përkatëse të politikave. Megjithatë, në BE, parlamenti është vetëm një lojtar në përcaktimin e politikës, së bashku me Komisionin Europian (të emëruar nga shtetet anëtare) dhe Këshillin Europian (të përbërë nga kryetarët e shteteve ose qeverive kombëtare). Ky konfigurim nënkupton se ekziston vetëm një lidhje e dobët midis rezultateve të zgjedhjeve dhe prioriteteve të politikave.
Për më tepër, koalicionet parlamentare karakterizohen gjithashtu nga inercia. Sipas standardeve të zakonshme, zhvendosja nga Partia Popullore Europiane e qendrës së djathtë (PPE) dhe Socialistët dhe Demokratët e qendrës së majtë (S&D), dy partitë deri më tani dominante, do të ishin mjaft të rëndësishme për të shkaktuar një ndryshim të shumicës: ata humbën 11 për qind pikë dhe 80 vende të kombinuara së bashku para Aleancës së Liberalëve dhe Demokratëve (ALDE, e cila është në procesin e shkrirjes me listën e Renaissance të sponsorizuar nga presidenti francez Emmanuel Macron), të Gjelbërve dhe nacionalistëve të krahut të djathtë (të cilët nuk dihet ende se me kë do të bashkohen). Megjithatë, duke qenë se asnjë koalicion alternativ i mundshëm nuk ka një shumicë, kjo do të nënkuptojë thjesht një zgjerim të aleancës aktuale, për të përfshirë ALDE ose të dyja, atë dhe të Gjelbrit. PPE-ja dhe S&D do të mbeten lojtarët mbizotërues, duke siguruar vazhdimësi politike.
Për shkak se nuk është një federatë, BE-ja nuk mund të drejtohet nga një qeveri thjesht politike. Por lindja e debateve pan-europiane dhe shfaqja e preferencave pan-europiane që prekin linjat kombëtare nënkuptojnë se ajo nuk mund të drejtohet as nga një institucion politikisht i shurdhër. Pak kohë pas emërimit të tij si president i Komisionit në vitin 2014, Jean-Claude Juncker deklaroi se ai donte të ishte një “ekip i fortë dhe politik”, i cili do të punonte mbi bazën e një “kontrate politike” me parlamentin. Juncker u kritikua shumë për atë që konsiderohej si një largim nga neutraliteti kundrejt qeverive kombëtare me ngjyra të ndryshme, por ai kishte të drejtë në diçka: nëse votuesit i konsiderojnë çështjet e politikave europiane si një çështje për zgjedhje politike, Komisioni nuk mund të jetë thjesht një organ teknokrat.
Ajo që sugjerojnë këto zgjedhje është se një pjesë në rritje e votuesve europianë i shohin gjërat ndryshe nga qeveritë kombëtare. Ndërsa qytetarët qartazi i përdorën votat e tyre për të shprehur preferencat e politikave, shumë pak qeveri janë gati për një lidership më politik të BE-së. Të ndarë në qëllimin përfundimtar të integrimit europian dhe të gjendur përballë presioneve nacionaliste në shtëpi, ata mbeten armiqësorë për t’i dhënë BE-së më shumë autoritet apo për ta lejuar Komisionin të ushtrojë prerogativat e tij në një mënyrë më politike. Në thelb, shumica e qeverive në ditët e sotme mbështesin status quo-në.
Megjithatë, në pesë vjet, ose BE-ja do të ketë ofruar ato që qytetarët i konsiderojnë si të mira të përbashkëta europiane ose do të ketë humbur relevancën dhe legjitimitetin e saj. Si t’i përgjigjemi kësaj kërkese ndërkohë që t’i bëjmë qejfin qeverive për stabilitet dhe kompromise midis shteteve sovrane është kontradikta me të cilën përballet BE-ja. Nëse kjo kontradiktë mund të zgjidhet do të përcaktojë nëse qytetarët mbeten të interesuar për zgjedhjet europiane apo do të heqin dorë përfundimisht dhe do të qëndrojnë në shtëpi.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Europe’s Citizens Say They Want a More Political EU