Industria e titujve karrem po lulëzon në Maqedoninë e Veriut, me kompani që pompojnë në masë artikuj të stilit tabloid në internet për të fituar para nga Google Ads, duke u përqendruar në sensacionalizmin e koronavirusit dhe përpjekjen për rizgjedhje të Donald Trump.
Elena e ëndërronte që një ditë ajo të drejtojë agjencinë e saj të marketingut.
Ajo ka punuar në fushën e marketingut për pesë vjet dhe punon për një nga dhjetë agjencitë më të mëdha të marketingut në Maqedoninë e Veriut, me qendër në kryeqytetin Shkup. Ajo filloi si menaxhere llogarie, duke punuar me klientë të vegjël.
Elena, e cila e përshkruan veten si të gjallë dhe ambicioze, bëri përparim të shpejtë pasi u bashkua me agjencinë dhe u caktua në një ekip që punonte për klientë më të mëdhenj. Asaj iu dha më shumë përgjegjësi dhe vazhdoi kurse trajnimi dhe ndoqi leksione dhe konferenca nëpër Europë për të marrë më shumë aftësi në mënyrë që një ditë ajo të kalonte në anën krijuese të biznesit.
Por pastaj pandemia COVID-19 zvogëloi të ardhurat e kompanisë dhe e shndërroi punën e saj në diçka krejt tjetër. Që nga maji i këtij viti, ajo është riemëruar në përkthimin e historive nga mediat angleze dhe serbe në maqedonisht dhe nga serbishtja në anglisht, duke rregulluar përmbajtjen për të krijuar artikuj të shkurtër, të bujshëm me tituj që do të tërheqin vëmendjen e lexuesit menjëherë – tituj karrem.
“Dikur ëndërroja që një ditë të krijoja një fushatë për [modelin amerikan të modës] Marc Jacobs, tani thjesht përkthej artikuj nga agimi deri në muzg,” tha Elena. “Shefja ime thotë se është e njëjta gjë, është sikur të jesh artikullshkruese – por a është?”
Artikujt që janë krijuar në agjencinë e marketingut ku punon Elena përfundojnë duke u botuar në faqe internetit të ndryshme me qëllim të gjenerimit të të ardhurave nga Google Ads, si dhe postohen në një sërë grupesh të Facebook për të drejtuar klikime. BIRN nuk po e zbardh emrin e kompanisë në mënyrë që të mbrojë anonimitetin e Elenës, i cili nuk është emri i saj i vërtetë.
Elena i tregoi BIRN email-et e saj kompanisë dhe private që datojnë nga 21 maj deri më 2 tetor.
“Thjesht hidhini një sy një dite në zyrë. Plot bajga shpëlarje truri,” tha ajo ndërsa tregoi qindra email dërguar 18 punonjësve që mbijetuan shkurtimet e stafit në korrik dhe tani janë riemëruar për të punuar në përmbajtjen e titujve karrem, të cilën ata e quajnë “rrobat e ndyra”.
E pyetur për të shpjeguar pse e quajnë kështu, Elena u përgjigj ashpër: “Si profesioniste, mendoj se nuk ka etikë në atë që po bëjmë. Asnjë sfidë profesionale, as ndonjë eksitim. Unë thjesht kam nevojë për punën me dëshpërim, ” tha ajo.
“Si feministe dhe biseksuale, nuk ndihem mirë të krijoj postime të karrem për artikuj si ‘Ju nuk keni ide çfarë i bëri ajo të dashurit të saj kur zbuloi se ai ishte homoseksual. Tani ai po paguan çmimin para Zotit, ”shpjegoi ajo.
Ajo tha se stafi i agjencisë ishte i tronditur që drejtori i kompanisë ishte i gatshëm të përfshihej në botimin e titujve karrem. Ata kurrë nuk kanë treguar identitetin e klientit ose klientëve që paguajnë për historitë që prodhojnë dhe marrëdhënia e saktë midis agjencisë dhe faqeve të internetit që botojnë artikujt është e paqartë.
Sipas Elenës, drejtori thjesht u tha atyre: “Tani për tani, ne do të duhet të përshtatemi. Kjo gjë bën para, unë nuk e kam shpikur atë, por ka njerëz me biznese të mëdha që punojnë ekskluzivisht me reklama të Google. Ky është realiteti tani. ”
Mbrapsht në vitin 2016, media botërore raportoi se si më shumë se 100 faqe u krijuan në Maqedoninë e Veriut për të synuar lexuesit e SHBA përpara zgjedhjeve presidenciale të atij viti, shumica e tyre duke nxjerrë histori të rreme që synonin rritjen e kandidaturës së Donald Trump. U shpreh habi se si të rinjtë maqedonas, mijëra kilometra larg SHBA, po bënin para nga lajmet e rreme rreth zgjedhjeve Amerikane.
Katër vjet më vonë, disa faqe me tituj karrem me qendër në Maqedoninë e Veriut janë ende duke nxjerrë histori pro-Trump. Por tani sipërmarrësit dhe kompanitë pa agjendë politike janë përfshirë, duke parë një mundësi për të fituar para lehtë duke prodhuar në masë përmbajtje sensacionale në lidhje me zgjedhjet në SHBA dhe COVID-19, që do të gjenerojnë të ardhura nga Google Ads.
BIRN foli me katër agjenci marketingu në Maqedoninë e Veriut që tani janë të përfshirë në krijimin e përmbajtjeve karrem për klientët ndërkombëtarë; dy prej tyre gjithashtu krijojnë artikuj për faqet e internetit të brendshme. Me biznesin e reklamimit dhe marketingut të vendit të goditur rëndë nga pandemia, ata e shohin atë si një nga mënyrat e vetme për të qëndruar në biznes.
Zgjedhjet në SHBA ndryshojnë axhendën
Rreth 60 për qind e përmbajtjes së krijuar nga agjencia ku punon Elena ishte material me tituj karrem në lidhje me COVID-19 – histori emocionale rreth të mbijetuarve, deklarata prekëse nga mjekë në spitale, çfarë kanë thënë udhëheqësit botërorë në mediat sociale, çfarë bëjnë ose nuk bëjnë të famshmit për të mbrojtur veten nga koronavirusi, plus teori konspirative dhe artikuj rreth njerëzve të famshëm që mendojnë se COVID-19 nuk ekziston. Temat e tjera përfshinin politikën, shëndetin dhe bukurinë.
Tregimet, kryesisht të përkthyera nga faqet e internetit të tabloideve serbe ose kroate, u paraqitën në përgjithësi me tituj mashtrues të shkruar me shkronja të mëdha: “Kështu e dëshiron klienti, thjesht thotë shefi ynë”, shpjegoi Elena.
Më 6 shtator, një email nga drejtori përcaktoi një përparësi të re për punonjësit e agjencisë: prodhimin masiv të artikujve me tituj karrem për Donald Trump.
“Djema, siç e dini zgjedhjet në SHBA po vijnë. Ne kemi ndjekur trendet dhe kemi rritur reklamat në Google Ads. Kjo është ajo që të gjithë po lexojnë tani. Trump, Trump, Trump, thjesht ndjekin atë dhe politikën e brendshme të SHBA-së, ” thuhej në email.
Më 6 tetor, një email tjetër nga drejtori më 2 tetor: “Ju lutemi ndiqni edhe Twitter-in e Donald Trump. Sidomos tani ai ka COVID-19. Klienti dëshiron tituj të përshtatur nga videot që ai ndan. Mundohuni të kapni cicërimat që janë më të çmendura, ose ato në të cilat ai tallet me liberalët, d.m.th. kundërshtarët e tij, ”thuhej në të.
Elena vuri në dukje se klientët nuk ishin të interesuar për çdo histori mbi Trump, por preferonin përmbajtje pozitive. Ajo dhe bashkëpunëtorët e saj u njohën me të paktën 20 grupe në Facebook me emra si Trump për SHBA ose Konservatorët për Trump, të cilët ata supozohej t’i përdorin si burime të përmbajtjes.
Atyre iu tha se mund të përdornin gjithçka si material burimor për një artikull të klikuar, madje edhe një meme. Atyre iu kërkua të dorëzonin “të paktën 30 artikuj në ditë”, tha ajo.
Elena tha se pa se të paktën pesë tituj që ajo krijoi personalisht u morën nga qindra media të tjera. Ajo tha se e gjeti të gjithë fenomenin e titujve karrem si shqetësues.
“Si lexuese, nuk do të doja që media dhe gazetarët të punojnë kështu,” tha ajo. “Si person i marketingut, unë kurrë nuk kam ëndërruar që ne do ta bënim këtë. Si qytetar, sinqerisht, unë e konsideroj këtë një trend të rrezikshëm. Kjo po bëhet një industri e madhe. ”
Trump dhe lidhja me Maqedoninë e Veriut
Ndër sugjerimet që Elena dhe kolegët e saj morën për burimet dhe përmbajtjen ishte një faqe në internet me emrin TiLT Neës, slogani i së cilës është “Konservatorizmi i Pafiltruar”. Shefi i saj përshkruante si një “burim i shkëlqyeshëm, sipas klientit, duke grumbulluar postimet në Tëitter dhe postimet në Facebook nga Presidenti i SHBA Donald Trump”.
Disa nga tituj të lajmeve të TiLT gjithashtu i dërgonin lexuesit në faqet e njohura djathta dhe pro-Trump si Breitbart Neës.
Përpjekjet e BIRN për të zbuluar se kush qëndron pas TiLT Neës e kthyhen pas në faqet e famshme të internetit që operuan nga qytetet e Maqedonisë Veriore të Velesit dhe Kumanovës gjatë zgjedhjeve presidenciale të 2016-të në SHBA, me synimin për të ndikuar në rezultat duke i targetuar lexuesit në Amerikë me lajme pozitive rreth Trump dhe duke sulmuar kundërshtaren tij Hillary Clinton.
Më shumë se 100 faqe në internet me emra si DonaldTrumpNeës.co dhe USADailyPolitics.com u krijuan nga një avokat i Maqedonisë së Veriut që punonnte me partner në të SHBA.
Nuk ka asnjë të dhënë në lidhje me pronarin e TiLT Neës në këtë faqe për shkak të mbrojtjes së anonimitetit, e cila mund të blihet për 15 USD në vit nga regjistruesi i domenit në internet dhe kompanisë së hostimit të faqes në internet GoDaddy. Sidoqoftë, BIRN zbuloi se një adresë e-mail që është përdorur për të regjistruar TiLT Neës, [email protected], është përdorur edhe për teregjistruar në faqet e internetit konservatore me tituj karrem pro-Trump në Maqedoni e Veriut që funksiononin në vitin 2016 .
Një nga njerzit e përfshirë ishte Aleksandar Filipovski, i cili në vitin 2016 punoi në prodhimin e artikujve pro-Trump në emër të lobit konservator në SHBA.
Linqetnga faqet e internetit të Filipovskit që u regjistruan në vitin 2015 dhe 2016 nuk janë më të vlefshme në Facebook dhe Twitter. Por rrjeti i tij me llogaria të rreme në Facebook ende ekziston, duke përdorur fotografi të profilit të përpunuare me PhotoShop, që mund të identifikohen me vështirësi si falsifikime të modifikuara.
Këto logari të rremë shpërndajnë artikuj e TiLT News në qindra faqe grupesh konservatore në Facebook, si dhe grupeve të veteranëve ushtarakë dhe grupeve të tjera pro-Trump.
Si funksionojnë lajmet me tituj karrem
Për të shpjeguar modelin e biznesit të lajmeve me titij karrem, BIRN pyeti Aleksandar Velkovskit, një zyrtar bankar 28-vjeçar nga Shkupi që fiton para part-time duke drejtuar pesë uebfaqje të ndryshme, tre në anglisht dhe dy në maqedonisht.
Velkovski tha se pasi i krijoi faqet e tyre në internetit dhe pagoi tarifën për të mbajtur pronësinë e tyre anonime, sipërmarrësit e titujve karrem duhet të hapin më shumë se 30 profile të rreme në Facebook që ata mund të përdorin për të promovuar artikujt e tyre.
“Pastaj [përdorini profilet e rreme për t’u bashkuar] në sa më shumë grupe në Facebook sepse nuk jeni një markë e vërtetë e lajmeve, askush nuk ju njeh dhe thjesht ju duhen klikimet në mënyrë që Google Ads të funksionojë për ju,” tha ai.
Profilet e rremë më pas i postojnë artikujt e me titij karrem në grupet e Facebook. “Nga një grup prej 150,000 anëtarësh, të paktën 30 përqind do të klikojnë [në një link karrem]. Nëse tema është aktualisht ‘e nxehtë’, si zgjedhjet në SHBA ose COVID, ju mund të merrni rreth 100 deri në 300 dollarë nga një artikull nga Google Ads, ”vazhdoi ai.
Velkovski nuk prodhon vetë përmbajtje, por e porosit atë nga furnitorë të ndryshëm.
“Unë mund të paguaj një ofrues të përmbajtjes për lajmet angleze si $ 1,000 në muaj, dhe mbi këtë kam edhe dy persona nga Shkupi të cilët po paguaj 400 euro secili, dhe mbeten para edhe për mua. Unë nuk do t’ju tregoj saktësisht se sa, por pak më shumë se dyfishi i kostove. ”
Rosana Aleksovska, drejtoresha e F2N2, një shërbim për të kontrolluar faktet që gjithashtu heton narrativat e dezinformimit, tha se sipërmarrësit me titij karrem tani jo vetëm që promovojnë faqet e tyre duke përdorur rrjete të profileve të rreme në Facebook dhe Twitter, por gjithashtu gjithnjë e më shumë në Instagram dhe Telegram. “Sa më të mëdha të jenë platformat tuaja të mediave sociale, aq më të mëdha janë fitimet tuaja,” tha ajo.
Kur bëhet fjalë për fushata dezinformimi, Aleksovska sugjeroi që “shumica e këtij lloji të përmbajtjes është e lidhur me politikë dhe opinione konservatore dhe ekstremiste të djathta”. Disa faqe drejtohen nga ideologjia, disa kanë lidhje të errëta me Rusinë. Por faqet e tjera nuk shqetësohen për politikën e përmbajtjes së tyre, ajo vuri në dukje: “Kjo ka të bëjë me paratë tani, kjo është bërë me të vërtetë një biznes”.
Këshilli i Etikës së Medias në Maqedoninë e Veriut, një organ i pavarur, është përpjekur të adresojë çështjet e dezinformimit dhe propagandës politike në media, si dhe të nxisë për transparencë në pronësinë e mediave. Ai drejton regjistrin e transparencës së medias, ku renditet pronësia e medias, megjithëse zbulimi nuk është i detyrueshëm sipas ligjit.
Këshilli thotë se ndonjëherë merr më shumë se 100 ankesa nga publiku çdo muaj.
“Shumica e rasteve që marrim kanë të bëjnë me shkelje të nenit 1 të Kodit të Gazetarëve, i cili i referohet publikimit të informacionit të saktë dhe të verifikuar, dhe në 39 përqind të rasteve të raportuara ky është problemi, ndërsa shkeljet e nenit 8 të kodi i gazetarëve, i cili i referohet informacionit sensacionalist, u gjet në 35 përqind të rasteve të raportuara, ”shpjegoi Katarina Sinadinovska, presidentja e këshillit.
“Lajmet e rreme ’dhe historitë sensacionale janë shqetësime të mirëfillta për publikun, Sinadinovska tha: “Ne keni një det informacioni të paverifikuar, plot sensacionalizëm dhe nuk jemi të sigurt se kush e bën më lajmin ”, theksoi ajo.
Gazetaria me tituj karrem si një opsion karriere
Lila Karjlieva, një gazetare e re maqedonase, deri vonë ka punuar për një faqe në kryeqytetin Shkup që nxjerr artikuj me titij karrem. Kur shkoi për intervistë, ajo nuk priste që puna e saj e parë në gazetari të ishte më e madhja në Maqedoninë e Veriut, por ajo që iu tha nga punëdhënësi i saj i ardhshëm e befasoi atë.
“‘Ju jeni e re dhe ka shumë kohë për gazetari të vërtetë; kjo është krijimi i përmbajtjes, një lloj tjetër gazetarie ‘- kjo është ajo që më tha Filip kur pyeta pse po punonim nga shtëpia. E dini, unë prisja një redaksi të vërtetë, ” kujton Karjlieva. “Unë e kisha ndjekur atë uebfaqe për rreth katër vjet dhe mendova se reporterë të vërtetë punonin atje.”
Të tre pronarët e faqes kanë punë 9 me 5: njëri drejton biznesin e tij duke shitur ‘hot dogs’ në qendrën tregtare më të njohur në Shkup, një tjetër zotëron një kompani të vogël ndërtimi dhe i treti është një nëpunës publik, i cili menaxhon mediat sociale për drejtorin të ndërmarrjes shtetërore të furnizimit me ujë të Shkupit.
Ata gjithashtu drejtojnë dy uebfaqe të tjera që synojnë të shpërndajnë sa më shumë përmbajtje të jetë e mundur, sepse sa më shumë artikuj të publikojnë, aq më shumë të ardhura potenciale nga Google Ads.
“Na u dhanë burime, kryesisht tabloide serbe si Kurir, Informer, Blic dhe të tjerët, dhe detyra jonë ishte t’i bënim artikujt të dukeshin ndryshe nga sa ishin [në faqet e internetit të gazetave] dhe t’i vendosnim tituj karrem”, Karjlieva tha. “Ne kishim një kuotë, si 50 artikuj në një periudhë tetë orëshe, por ishte kaq e lehtë.”
Në mjedisin aktual mediatik në Maqedoninë e Veriut, punët ‘reale’ janë pothuajse të pamundura për t’u gjetur dhe prodhimi i përmbajtjes me tituj karrem është një nga opsionet e pakta për gazetarët e rinj, shpjegoi ajo.
“Nëse jeni duke kërkuar një punë në media, ka më shumë të ngjarë që një i ri si unë të zgjedhë të punojë për një faqe në internet si kjo për gjashtë orë në ditë dhe një rrogë prej 450 deri në 500 euro. Duke punuar nga shtëpia dhe thjesht duke mos bërë asgjë përveç pastrimit dhe rregullimit të kopjimit, ”tha ajo.
“Alternativa është të gjesh punë që nuk janë me të vërtetë të disponueshme në mediat reale si stacionet televizive ose OJQ-të. Thashë me vete: ‘Pse jo?’ Dhe sot mund të them se shumë nga bashkëmoshatarët e mi nuk e ndiejnë kjo është gabim, ata duan të jenë si pronarët e mi. ”
Ajo tha se ka parë sa lehtë mund të fitosh para nga faqet me tituj karrem: “Po të kisha qenë ambicioze për këtë, të betohem se për dy vjet nga tani do të kisha drejtuar 15 faqe në internet si kjo, duke punësuar pesë persona – aq sa çdo kryeredaktore ballkanike e lidhur politikisht,” deklaroi ajo.
Tashmë është e vështirë të tërheqësh të rinj për të punuar në media në Maqedoninë e Veriut sepse është një mjedis i tillë i mbizotëruar politikisht dhe ngritja e industrisë së titujve karrem mund ta përkeqësojë problemin, besojnë ekspertët.
Maja Jovanovska, një anëtare e Shoqatës së Gazetarëve të Maqedonisë së Veriut e cila punon nbi çështjen e mungesës së reporterëve të rinj në mediat e vendit, tha se ka më shumë se 100 faqe në internet që veprojnë në modelin e titjve karrem – të udhëhequr thjesht nga Google Ads ‘ algoritme, pa etikë editoriale ose standarde.
“Qasja e njerëzve në informacion të mirëfilltë është e kufizuar”, tha Jovanovska. “Kjo është mënyra se si ne ndikojmë në jetën e njerëzve, duke u dhënë atyre informacion me cilësi të dobët.”
Teoritë e konspiracionit bëhen fitimprurëse
Karatseva u largua nga faqja e internetit dy muaj më parë, pak kohë pasi pronarët njoftuan një ndryshim editorial drejt lajmeve politike dhe koronavirusit.
“Ata na dhanë një listë të burimeve, kryesisht burime shumë të dyshimta, nga Rusia dhe Serbia dhe SHBA dhe Kroacia gjithashtu,” kujton ajo.
“Lajmet e brendshme u përfshinë gjithashtu, na thanë që duhet të bënim lajme jo vetëm për çdo koment që ministri i shëndetësisë bëri në TV drejtpërdrejtë në Twitter ose Facebook ose në shtyp, por edhe nga komentet e bëra për të. Kjo tërheq lexuesit, tha menaxhmenti. ”
Ajo i tregoi BIRN disa prej artikujve që faqja ka botuar kohët e fundit – disa prej tyre vlerësojnë politikat e autoriteteve COVID-19, të tjerët i dënojnë ato; disa prej tyre mbrojnë idenë e mbrojtjes së vetvetes nga virusi, të tjerët shtyjnë teori konspirative rreth tij.
Në të vërtetë, teoritë e konspiracionit janë bërë përmbajtje fitimprurëse në internet në epokën e koronavirusit.
Vasko, Meglen dhe Vera janë të gjithë studentë 21-vjeçarë nga Shkupi dhe puna e tyre është të përkthejnë teoritë e konspiracionit nga YouTube ose platforma të tjera video. BIRN nuk po e indetifikon kompaninë në mënyrë që të mbrojë anonimitetin e tyre.
Në kompaninë ku ata punojnë, punonjësit janë të ndarë në dy ekipe: një ekip bën transkriptime të videove konspirative nga YouTube, ndërsa ekipi i dytë merr ide të lajmeve nga videot dhe shkruan artikuj të shkurtër ose postime në rrjetet sociale që promovojnë teorinë e konspiracionit.
“Historitë janë [për] ‘shtetin e thellë’ – anti-liberale, anti-qeveritare pa marrë parasysh se ku, anti-OJQ, institucione anti-ndërkombëtare si FMN, OKB, BE, NATO dhe, së fundmi, kryesisht konspiracione se COVID-19 nuk ekziston, ”shpjegoi Vasko.
Ai tha se e gjeti punën katër vjet më parë përmes reklamave në LinkedIn dhe Freelancer.com duke qw kwrkonte artikullshkrues. Disa nga miqtë e tij, kryesisht studentë, gjithashtu u regjistruan.
“Unë mund të fitoj si $ 1,500 për asgjë, pa e përfshirë trurin. Por unë studioj filozofi dhe ka një model në atë që përkthejmë. Ne nuk e dimë për çfarë e bën kompania këtë, por gjatë krizës COVID-19 kam vërejtur disa nga titujt që personalisht krijova në disa media të ndyra në gjuhën angleze, ”tha ai.
Kompania është e regjistruar jashtë Maqedonisë së Veriut dhe krijon përmbajtje me tituj karrem të porositur, kryesisht për klientë të djathtë dhe liberatarian.
“Na vjen keq për këtë”, tha ai, “por ne po e bëjmë atë për para”.