E detyruar të mbyllë qendrat e ndalimit në kufirin e saj me Serbinë, Hungaria ka krijuar pengesa të reja burokratike ndaj azilit shumë larg territorit të saj dhe në këtë proces lë mënjanë parimet e pranuara ndërkombëtarisht për mbrojtjen e atyre që i largohen luftës dhe persekutimit.
Pesë vjet më parë, në një mbrëmje të ngrohtë në mes të shtatorit, një vagon treni u zhvendos në vend të hapur në një gardh të ri me tela gjembi sipër në pikë kufitare Horgos në kufirin jugor të Hungarisë me Serbinë.
Një erë shpërtheu nëpër fushat e grurit dhe misrit, duke ngritur një pluhur të hollë, ndërsa Hungaria vulosi pikën e fundit të hyrjes në kufirin e saj për refugjatët dhe emigrantët që atë vit kishin kaluar me qindra mijëra nëpër Ballkan drejt rrugës për në Europën Perëndimore.
Pas gardhit ishin vendosur kontejnerë për të akomoduar ata pak që u lejuan të hyjnë në qendrat e paraburgimit të quajtura në mënyrë eufemiste “zona tranziti”. Ky ishte fillimi i asaj që grupet e të drejtave të njeriut thonë se ishte braktisja sistematike e Hungarisë e detyrimeve të saj ndërkombëtare për të mbështetur të drejtën për azil.
Zonat e tranzitit kanë reduktuar fluksin e azilkërkuesve në Hungari, duke bllokuar për muaj me radhë ata që janë pranuar në vende me kushte të ngjashme me burgun pas një perimetri telash me gjemba.
Në maj të këtij viti, Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Europian vendosi që kjo praktikë ishte e paligjshme.
Kryeministri Viktor Orban, i cili gjatë dekadës së fundit në pushtet ka shkatërruar shtyllat e demokracisë hungareze, e hodhi poshtë vendimin, por në heshtje u bind. Nën mbulesën e natës, 280 njerëz që mbaheshin në këto zona u transferuan në strehim alternativ brenda Hungarisë.
Në vend të kësaj, qeveria e Orban i ka zëvendësuar qendrat e paraburgimit me një burokraci të paimagjinueshme që grupet e të drejtave thonë se i dha fund vërtet të drejtës për të kërkuar azil në Hungari dhe, në proces e sipër, e bëri fqinjin e saj jugor, Serbinë, një “zonë tranziti”.
“Kjo është një vulë hermetike mbi Hungarinë dhe sistemin e saj të azilit”, tha Andras Lederer, zyrtar i lartë në Komitetin hungarez të Helsinkit, një organizatë për të drejtat e njeriut që ofron ndihmë juridike për azilkërkuesit dhe që paditi qeverinë për përdorimin e zonave të tranzitit.
“Hungaria de facto e hoqi veten nga Sistemi i Përbashkët Europian i Azilit.”
Krizë e pavërtetë
Qeveria e Orban i ka shpallur luftë “emigrantëve të paligjshëm” si me fjalë ashtu edhe me vepra.
Në shtator 2015, në kulmin e lëvizjes së refugjatëve përmes Ballkanit, Hungaria shpalli një “gjendje krize për shkak të emigracionit masiv”, një gjendje të cilën e ka rinovuar në mënyrë të përsëritur, duke justifikuar ndalimet dhe praktikën e “kthimit pas” në kufirin e vendit.
Policia dërgon çdo ditë përditësime përsa i takon kapjes dhe rikthimit të “shkelësve” që kapen duke u përpjekur të kalojnë gardhin, pavarësisht se në cilën pjesë të territorit hungarez ata kapen.
Vetëm se nuk ka krizë.
Në vitin 2015, sipas autoritetit të emigracionit të Hungarisë, 146 persona morën statusin e refugjatit dhe 362 përfituan nga forma të tjera mbrojtjeje. Në vitin 2016, shifrat ishin përkatësisht 154 dhe 278, dhe që nga atëherë kanë rënë.
Territori hungarez është bërë gjithnjë e më i paarritshëm për të gjithë, përveç disa azilkërkuesve që lejohen të hyjnë në dy zona tranziti në kufirin me Serbinë. Shkalla e pranimit ka rënë nga afërsisht 10 persona në ditë pune që ishte në vitin 2016 në e shumta një në ditë në vitin 2018, sipas monitorimit nga Komiteti i Helsinkit.
E ashtuquajtura “situatë krize… nuk korrespondon me realitetin dhe ka një ndikim të rëndë negativ në të drejtat e njeriut të emigrantëve, azilkërkuesve”, tha Felipe Gonzalez Morales, raportuesi special i Kombeve të Bashkuara për të drejtat e njeriut të emigrantëve në maj të këtij viti.
Ndërkohë, zonat e tranzitit u bënë rruga e vetme ligjore për të paraqitur një kërkesë për azil tek autoritetet hungareze, duke krijuar një pengesë në Serbinë fqinje.
Të paktët që arritën të hynin në sistemin e azilit, ndonjëherë pas vitesh pritje, u përballën me një paraburgim të gjatë dhe me perspektiva të pakta që t’u jepej vërtet azili.
Vitin e kaluar, në përputhje me kriminalizimin retorik të refugjatëve dhe emigrantëve, Hungaria mbylli Zyrën e saj të Azilit dhe Emigracionit dhe e shkriu atë në një Drejtori të Përgjithshme Kombëtare për Policimin e të Huajve, një agjenci që merret me zbatimin e ligjit. Atë vit, 22 persona morën mbrojtje në Hungari, një vend me 10 milionë banorë.
Pastaj më 3 mars të këtij viti, një ditë para se Hungaria të konfirmonte rastet e para të COVID-19, qeveria njoftoi “pezullimin e pacaktuar të pranimit në zonat e tranzitit”. Ata mbetën të mbyllur gjithë marsin dhe prillin.
Në maj, Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Europian e shpalli të paligjshëm mbajtjen në zonat e tranzitit, duke gjetur se kjo ishte një masë disproporcionale që tejkalonte kufijtë maksimalë të lejuar në ligjin e BE-së dhe nuk mund të kundërshtohej në gjykatë.
Megjithatë, ajo që e zëvendësoi këtë është padyshim edhe më keq.
“Marifete të të gjitha llojeve”
Në ambasadën hungareze në Beograd, në rrethin relativisht të mirë të Vracarit, nuk ka asgjë në tabelën e njoftimeve që sugjeron se kjo është porta e re për në BE për këdo që dëshiron të kërkojë azil në Hungari.
Megjithatë, sipas një ligji të miratuar në qershor, është këtu – ose në ambasadën hungareze në kryeqytetin ukrainas, Kiev – që azilkërkuesit e ardhshëm duhet të paraqesin në fillim një “deklaratë qëllimi” dhe të presin deri në 60 ditë për një përgjigje. Në Beograd, orët e punës së ambasadës janë shkurtuar nga pandemia e COVID-19 dhe çdo punë duhet të kryhet paraprakisht përmes postës elektronike.
Ky është në rregull që rrëzon parimin e kahershëm se hyrja në territorin e një vendi është një parakusht për të drejtën për të kërkuar azil, një fakt që agjencia e Kombeve të Bashkuara për Refugjatët, UNHCR, e dënoi shpejt.
Deklarata në vetvete është e gjatë 10 faqe, të cilat aplikuesve u kërkohet t’i plotësojnë në hungarisht ose anglisht dhe t’i dorëzojnë personalisht. Aplikuesit pyeten për shëndetin e tyre, varësitë, nëse ata kanë një rekord kriminal, ku kanë udhëtuar dhe çfarë pasurie ose parash të thata kanë. Ka pyetje rreth lidhjeve familjare në Europë, planet e tyre nëse marrin azil dhe çfarë dinë për Hungarinë.
Dorëzimi i deklaratës është po aq kompleks, BIRN ka gjetur, dhe shumë pak e bëjnë këtë me sukses.
Në korrik dhe gusht të këtij viti, ambasada hungareze në Beograd mori vetëm 14 deklarata, sipas përgjigjeve të kërkesave për të drejtë informimi të paraqitura nga Komiteti i Helsinkit në ministrinë e jashtme hungareze dhe që BIRN i ka parë.
Kjo shifër krahasohet me rreth 5,000 banorë të regjistruar të qendrave të azilit dhe tranzitit në Serbi dhe mbi 1,000 të tjerë që flenë jashtë akomodimit zyrtar në të gjithë vendin, një ish-republikë e varfër jugosllave dhe kandidate që një ditë t’i bashkohet BE-së.
“Kemi qenë në kontakt me njerëzit që dëshirojnë të paraqesin një deklaratë në Beograd të cilët u këshilluan të futen në një listë pritje nga ambasada”, tha Lederer i Komitetit të Helsinkit. “Kjo është para se ata të mund të lënë një takim.”
“Sipas ligjit, ambasada nuk mund të refuzojë të marrë deklaratën”, i tha ai BIRN. Megjithatë, “duket se autoritetet hungareze po përdorin mashtrime të llojeve të ndryshme për të shmangur regjistrimin e azilkërkuesve të rinj”.
BIRN ka folur me refugjatë në Serbi të cilët thonë se ata i janë drejtuar vazhdimisht ambasadës dhe se kishin pritur për më shumë se dy muaj për një takim për të dorëzuar deklaratat e tyre. Nga frika e prishjes së shanseve të tyre tashmë të pakta për të marrë azil, ata folën në kushte anonimiteti.
Në përgjigjen e saj, ministria e jashtme hungareze nuk dha asnjë informacion në lidhje me ndonjë kohë shtesë pritjeje të cilës u nënshtrohen azilkërkuesit pa ndonjë bazë të dukshme ligjore.
Dokumentet e lëshuara për qëllime të ngjashme në rajon zakonisht variojnë nga një deri në dy faqe A4 dhe përmbajnë informacione të kufizuara personale të nevojshëm për identifikimin dhe komunikimin. Në Serbi, një dokument i tillë lëshohet në stacionet e policisë dhe legalizon qëndrimin e një personi në vend. Qëndrimi nuk mund të mohohet.
Në rastin e Hungarisë, autoritetet rezervojnë të drejtën të refuzojnë deklaratën e qëllimit brenda 60 ditësh dhe për ta dhënë vendimin nëpërmjet ambasadës. Nuk ka ndonjë rrugë për t’u ankuar, vetëm e drejta për të paraqitur një deklaratë tjetër. BIRN nuk qe në gjendje të konstatonte mbi cilat arsye një deklaratë mund të pranohet ose refuzohet. Sipas ligjit, procedura nuk përbën një kërkesë për azil, por mënyra se si ajo po zbatohet tregon se është shumë më tepër sesa thjesht një formalitet.
“Ligji i ri është në shkelje të Konventës së Kombeve të Bashkuara për Refugjatët, Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut, direktivave të BE-së për azilin, si dhe kushtetutës së Hungarisë”, tha Lederer.
Në një përgjigje të pjesshme ndaj pyetjeve të BIRN, Drejtoria e Përgjithshme Kombëtare e Hungarisë për Policimin e të Huajve tha se procedura ishte në përputhje me detyrimet ligjore ndërkombëtare të vendit, por nuk dha detaje se si vlerësohen deklaratat ose si përdoren të dhënat personale të paraqitura nga një aplikues, duke ngritur pyetje në lidhje me mbrojtjen e të dhënave.
“Përpunimi i të dhënave duhet të rregullohet ashtu si çdo proces tjetër administrativ dhe duhet të bazohet në miratimin e qartë nëse të dhëna të ndjeshme janë në rrezik”, tha Ioannis Kouvakas, një zyrtar ligjor në Privacy International, një qendër bamirëse në Mbretërinë e Bashkuar që punon për të promovuar të drejtën e privatësisë.
“Në këtë kontekst, megjithatë, nuk ka shumë gjasa që ndonjë pëlqim të jepet lirisht, qartazi dhe në mënyrë vullnetare, duke pasur parasysh çekuilibrin e pushtetit midis personave në një situatë të cenueshme që kërkojnë mbrojtje ndërkombëtare dhe autoriteteve shtetërore.”
Kouvakas vuri në dukje se Rregullorja e Përgjithshme e Mbrojtjes së të Dhënave të BE-së, GDPR, përmban rregullore të rrepta për mënyrën se si përdoren, ruhen, transferohen ose përpunohen të dhëna të ndjeshme.
GDPR gjithashtu kërkon që shtetet të informojnë individët për çdo përdorim tjetër përveç qëllimit për të cilin janë mbledhur të dhënat dhe për të drejtën e personit për të kërkuar korrigjimin ose fshirjen e të dhënave ose të paraqesin një ankesë. Por asnjë nga këto informacione nuk u ofrohet me shkrim atyre që dëshirojnë të paraqesin një deklaratë qëllimi për të kërkuar azil.
Autoritetet hungareze të azilit nuk iu përgjigjën BIRN kur u pyetën se përse vendi kërkonte të dhëna të tilla për një deklaratë të thjeshtë qëllimi për të kërkuar azil.
Hungaria një hap përpara
Në fund të korrikut, Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut në Strasburg dha një vendim të rëndësishëm në çështjen e azilkërkuesve rusë që kërkonin të kalonin nga Bjellorusia në Poloni, por në mënyrë të përsëritur u refuzohej qasja në sistemin e azilit dhe dëboheshin.
Gjykata vendosi që Polonia, e cila si Hungaria e Orbanit është përplasur vazhdimisht me Komisionin Europian, krahu ekzekutiv i BE-së, për demokracinë dhe sundimin e ligjit, kishte shkelur të drejtat e azilkërkuesve duke “mos lejuar që ata të qëndronin në territorin polak në pritje të shqyrtimit të kërkesave të tyre” edhe pse e dinin që kjo po i ekspozonte ata ndaj një rreziku serioz.
Vendimi ekspozon problemet themelore të taktikave të Hungarisë – sa larg mund të shkojë një shtet në kufizimin e qasjes në territor dhe azil dhe si mund ta paraqesë si këtë si të drejtë, kur në të vërtetë nuk është kështu?
Ndërkohë, BE-ja po përpiqet të arrijë të njëjtin pozicion.
Komisioni ka nisur procedura të njëpasnjëshme shkeljesh – sfida ligjore të hartuara për të adresuar shkeljen e dyshuar të ligjeve të një vendi anëtar – kundër Hungarisë, por që kanë ndikuar shumë pak.
Një nga çështjet më të fundit, Çështja C-808/18, u soll nga Komisioni në fund të vitit 2018 dhe aktualisht është para Gjykatës së Drejtësisë të BE-së. Ajo trajton problemet e qasjes efikase në procedurën hungareze të azilit dhe ndalimin sistematik në zonat e tranzitit, si dhe kthimin e emigrantëve përtej gardhit të kufirit.
Ndërsa pika e fundit mbetet një shqetësim, Hungaria është përsëri në krye të kurbës kur vjen fjala për zonat e tranzitit, pasi i hoqi ato në maj dhe i zëvendësoi me një sistem që ekspertët e të drejtave të njeriut argumentojnë se është edhe më keq.
Në fund të tetorit, Komisioni ndërmori një hap të parë për ta pranuar këtë, duke njoftuar zyrtarisht Hungarinë se kishte filluar një procedurë të re për shkelje duke argumentuar se kërkesa për dorëzimin e një deklarate qëllimi në ambasada jashtë BE-së shkelte ligjin e BE-së, përfshirë Karta e të Drejtave Themelore.
“Komisioni konsideron se ky rregull është një kufizim i paligjshëm për të pasur qasje në procedurën e azilit”, tha ai në një deklaratë më 30 tetor, duke i dhënë qeverisë hungareze dy muaj kohë për t’u përgjigjur.
Megjithatë, ndërsa sfidon bllokun përsa i takon emigracionit dhe azilit, qeveria e Orban po merr paratë e BE-së për të paguar për policinë e saj – 1.49 milion euro në 2015 për trajtimin “njerëzor” të presionit migrues në atë kohë dhe 20 milionë euro këtë vit me të cilat mbulo koston e vendosjes së policisë kufitare dhe ushtrisë në kufirin me Serbinë midis janarit 2019 dhe gushtit 2020.
Serbia ka heshtur përsa i takon politikës së ndjekur nga fqinji i saj, duke pasqyruar forcën e aleancës midis Orbanit dhe qeverisë konservatore serbe nën drejtimin e presidentit Aleksandër Vuçiç.
Sistemi serb i azilit “nuk është i përshtatshëm për qëllimin e tij”
Në mes të gushtit, zyra e UNHCR-së në Beograd i tha BIRN se, sipas monitorimit të lëvizjeve në kufi, shumë pak njerëz arrijnë të kalojnë në mënyrë të parregullt në Hungari. Megjithatë, kthimet pas dhe incidentet në kufi janë të zakonshme.
Ndërkohë, Serbia mbështetet shumë te fondet e BE-së për të përballuar pengesat e krijuara nga politikat e Hungarisë. Që nga viti 2015, Serbia ka përfituar më shumë se 117 milion euro për qëllime të ndryshme humanitare, duke përfshirë ndihmën dhe mbrojtjen për emigrantët, mundësinë e akomodimit, kujdesit shëndetësor dhe arsimit, i tha BIRN delegacioni i BE-së në Beograd.
Zëdhënësi i Delegacionit, Patrick Schmelzer, tha se BE-ja e kishte ndihmuar Serbinë në mbrojtjen e kufirit të saj dhe luftimin e kontrabandimit të emigrantëve. Delegacioni nuk kishte asnjë koment mbi sistemin e azilit të Hungarisë, por dokumenti i tij informues përsa i takon ndihmës në fushën e emigracionit vuri në dukje se BE-ja po garantonte fonde shtesë për të adresuar sfidat e parashtruara nga pandemia e COVID-19 dhe “një ndryshim i rëndësishëm në fluksin e emigrantëve”.
Në tetor, Komisioni e përgëzoi Serbinë për “rolin e saj aktiv dhe konstruktiv” në menaxhimin e flukseve të emigracionit.
Megjithatë ndërsa autoritetet serbe regjistrojnë qindra kërkesa për azil çdo muaj, të gjitha, përveç disave refuzohen. Procedura e animimit është e gjatë dhe shumica e aplikuesve heqin dorë dhe kërkojnë të largohen nga vendi në vend që të banojnë në kampe të largëta shpesh të mbipopulluara. UNHCR vlerëson se dy të tretat e të gjithë emigrantëve dhe refugjatëve në Serbi janë nga Siria ose Afganistani, të dy vendet e shkatërruara nga lufta.
Shkalla e emigrantëve të kthyer nga fqinjët e Serbisë, ndërkohë, është në rritje – 3,115 vetëm në shtator. Kjo është shifra më e lartë mujore që kur UNHCR në Serbi filloi monitorimin e kthimeve në fillim të vitit 2016.
“Roli i Serbisë po bëhet më i rëndësishëm, por sistemi i saj i azilit është jofunksional dhe vështirë se i shërben qëllimit të tij”, tha Rados Djuroviç, drejtor i OJQ-së Qendra për Mbrotje Azili në Beograd, e cila ofron ndihmë dhe këshilla për emigrantët dhe refugjatët në Serbi.
“Nën pretekstin e koronavirusit, lëvizja e azilkërkuesve është kufizuar dhe procedurat ligjore janë shtyrë”, i tha Djuroviç BIRN.
Veprimet e fqinjëve të Serbisë, tha ai, “kanë të ngjarë ta detyrojnë shtetin të miratojë një qasje më kufizuese ndaj presioneve në rritje. Ne tashmë po shohim që qindra njerëz kanë ngelur jashtë kampeve në Serbinë qendrore dhe veriore, pa qasje në strehim, ushqim dhe higjienë”.
Që nga gushti, Qendra për Mbrojtje Azili ka raportuar gjithashtu kthiem pas nga autoritetet serbe në kufirin e saj jugor me Maqedoninë e Veriut, ku një gardh është në ndërtim e sipër. Kjo shënon një largim nga zotimet e mëparshme të Vuçiçit i cili është shprehur se do të shmangë hapa të tilla.
Me BE-në që planifikon ta zhvendosë përpunimin e kërkesave për azil gjithnjë e më shumë në kufijtë e saj të jashtëm, roli i Serbisë si një mikpritëse për ata që dëbohen nga blloku thjesht do të rritet.
“Faktet tregojnë se Serbia po bëhet një ‘zonë neutrale’”, tha Djuroviç.
Ky artikull është prodhuar si pjesë e Iniciativës Resonant Voices në BE, e financuar nga Fondi i Bashkimit Evropian për Siguri të Brendshme- Policia. Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi vetëm e BIRN. Komisioni Europian nuk pranon asnjë përgjegjësi për përdorimin që mund t‘i bëhet informacioneve që përmban ky artikull.
