Në vitin 2009, Obama vendosi të shpëtojë bankat pa shpëtuar familjet dhe bizneset. Bankat i morën paratë dhe i investuan në bursë, duke shkaktuar inflacion të aksioneve pa rritje të konsumit dhe investimeve. Por a mundet që plani i Biden për stimul të funksionojë më mirë kësaj here? Jo pa rritje të pagës minimale dhe pa rritje të konsumit, thotë Varoufakis.
Presidenti i SHBA-ve Joe Biden, i përballur me sfidën e stërmadhe të stimulimit të ekonomisë së vendit të tij për periudhën e pas-pandemisë dhe i përndjekur nga stimuli i pamjaftueshëm që dha presidentin Barack Obama në përfundim të Recesionit të Madh të një dekade më parë, ka vendosur të gabojë duke qenë dorëlëshuar. Ai kërkon të shpenzojë me bollëk, plot 1.9 trilionë dollarë.
Disa ekonomistë centristë, si Larry Summers dhe Olivier Blanchard paralajmërojnë se vendimi i Biden mund të shkaktojë edhe dështimin e tij. Argumenti i tyre është se nëse jep stimul me tepri, kjo do të shkaktojë një rritje të inflacionit, gjë që do të shoqërohet me rritje të normave të interesit, dhe kjo do të detyrojë administratën e tij të ngrejë frenat e masave të kursimit para se të vijnë zgjedhjet në mes të mandatit në vitin 2022, në të cilat, Partia Demokratike mund të humbasë kontrollin e Kongresit. Kjo është pak a shumë çfarë i ndodhi Obamës, i cili humbi kontrollin e Kongresit në zgjedhjet e mesit të mandatit të vitit 2010.
Problemi me këtë debat është se si mbështetësit, ashtu edhe kritikët e planit të Biden për stimul, supozojnë se ka një sasi dollarësh që është mjaftueshëm e madhe por jo tepër e madhe. Ata nuk bien dakord se në çfarë niveli gjendet ky ekuilibër. Në fakt, një shifër e tillë thjeshtë nuk ekziston: sado që të jetë përmasa e stimulit, ajo mund të jetë njëkohësisht tepër e vogël dhe tepër e madhe.
Për të parë se pse nuk mund të ketë një stimul të artë në “përmasat e duhura” ia vlen të shohim argumentet e kritikëve që mendojnë se propozimi i administratës do ta nxehë me tepri ekonominë aq sa t’i japi fitoren e zgjedhjeve Republikanëve në mes të mandatit. Parashihkimi i tyre mbështetet në arsyetimin se përmasat e stimulit do të përcaktojnë edhe nivelin e interesave që do të shkaktohen nga stimuli.
Por a mundesh të thuash se një normë e caktuar interesi është “norma e duhur”? E para, një normë e tillë do të duhet të arrijë balancën e duhur mes kursimeve të disponueshme dhe investimeve produktive. E dyta, ajo nuk duhet të shkaktojë një kaskadë falimentimesh korporatash, kredish të këqija dhe një krizë e re bankare. Dhe këtu vijmë te problemi: nuk është fare e qartë se cila normë interesi mund të arrijë të dyja këto objektiva.
Një herë e një kohë kishte një normë të tillë. Në vitet 1950 dhe 1960, nën sistemin
Bretton Ëoods, një normë interesi rreth 4% ishte norma e duhur për balancimin e kursimeve me investimet ndërsa mbante fitimet e bankave në një nivel që lejonte kredinë të riprodhonte vetveten në mënyrë të qëndrueshme.
Në atë kohë, nëse investimet ishin më të ulëta se sa kursimet e disponueshme dhe nuk rriteshin edhe nëse normat e interesit uleshin, qeveritë ndërhynin me stimuj të mirëkonceptuar për të rritur investimet deri në nivelin e kursimeve. Në këtë rast norma e interesit rritej dhe balanca rivendosej. Për fat të keq ne nuk jetojmë më në një botë të tillë.
Arsyeja se pse kapitalizmi nuk funksionon në këtë mënyrë qëndron te mënyra se si administrata Obama e ndihmuar dhe e nxitur nga Rezerva Federale, nxorri mbi sipërfaqe bankat që po mbyteshin. Kriza e vitit 2008 ishte e thellë dhe e tmerrshme njësoj si ajo e vitit 1929.
Njësoj si më 1929, falimentimet domino, papunësia dhe rënia e çmimeve bëri që askush të mos ishte i gatshëm të merrte kredi. Normat e interesit ranë pranë zeros dhe kapitalizmi ra në atë që John Maynard Keynes e cilësoi si “kurthi i likuiditetit.” Kur normat e interesit bien pranë zeros, ato nuk mund të bien edhe më poshtë sepse po ranë, shkatërrojnë çfarë ka mbetur nga sektori bankar, kompanitë e sigurimeve, fondet e pensioneve dhe institucionet e tjera financiare.
Dallimi i madh mes vitit 1929 dhe vitit 2008 është se më 2008 bankat nuk u lejuan të falimentojnë. Mënyra e zgjedhur për t’i shpëtuar ato ishte akordimi i një stimuli fiskal mjaftueshëm të madh.
Në fakt ajo që nevojitej ishte një injektimi i drejtpërdrejtë i parasë së sapoprodhuar te konsumatorët dhe kompanitë, për të paguar borxhet dhe për të rritur konsumin dhe investimet, gjë që do të shpëtonte nga mbytja ekonominë reale në mënyrë direkte dhe, në mënyrë indirekte, do të shpëtonte edhe bankat nga falimenti. Por administrata Obama nuk zgjodhi këtë rrugë.
Në vend të kësaj, FED prodhoi triliona dollarë për t’ia dhënë bankave që po falimentonin drejtpërsëdrejti. Dhe ndërsa bankat shpëtuan, ekonomia nuk u çlirua nga kurthi i likuiditetit. Bankat ia dhanë paranë e re kredi korporatave, por, për shkak se konsumatorët e tyre ishin ende duke u mbytur, menaxherët e kredive nuk kishin dëshirë të rrezikonin para për krijimin e vendeve të reja të punës, për ndërtim apo për makineri. Në vend të ekonomisë reale, ata i hodhën paratë te tregu i aksioneve, dyuke shkaktuar një rritje dramatike të çmimeve të aksioneve të palidhur me ekonominë reale.
Pas eksperiencës së pothuajse vdekjes së Wall Street në vitin 2008, korporatat u bllokuan në kredi pothuajse pa interes dhe në rritje të çmimeve të aksioneve, të cilat shkonin lartë, pavarësisht fitimeve të pakëta. Kursimet ishin shumë më të larta se sa investimet, pagat ishin në nivelet më të ulëta në të gjitha kohërat dhe shpenzimet e konsumatorëve nuk u rritën. Dhe pastaj, papritur, mbërriti COVID-19, me urdhrat për ndalim-qarkullimi që goditën njëkohësisht si ofertën ashtu edhe kërkesën.
Të dymbëdhjetë vitet para mbërritjes së pandemisë shpjegojnë se pse stimuli me përmasa të mëdha sot mund të mos arrijë atë që mund të kishte arritur nëse do të përdorej në vitin 2009. Synimi i një stimuli të sukseshëm është që të rrisë investimet pranë nivelit të kursimeve të disponueshme. Por në çastin që tregjet financiare kuptojnë se çfarë pritet të ndodhë, ata rrisin normat e interesit në nivelin që imponohet nga balanca e duhur mes kursimeve dhe investimeve. Menjëherë korporatat e zëna në normat e ulëta të interesit do të përballen me rrënim; dhe po kështu edhe bankierët.
Në teori, kjo mund të parandalohet nëse stimuli rrit njëkohësisht të ardhurat dhe konsumin, në mënyrë që rritja e të ardhurave të korporatave të kompensojë rritjen e normave të interesit. Popr, në praktikë, nuk ka kohë që korporatat të shpëtohen nga varësia që kanë fituar nga interesat e ulëta për shkak se stimuli kërkon shumë më tepër kohë për të rritur të ardhurat nga sa kërkon për të rritur normat e interesit.
Kombinimi i kurthit të likuiditetit dhe i 12 viteve varësie të korporatave nga interesat pothuajse zero ka bërë që çfarëdolloj stimuli fiskal sot, me çfarëdolloj përmase, është i destinuar të dështojë në një apo dy objektivat e veta kyçer: të rrisë investimet dhe të parandalojë falimentet zinxhir të korporatave.
“Stimuli i madh” mund të kishte funksionuar në vitin 2009, por në vitin 2021 Biden duhet të shkojë përtej stimulit fiskal. Çfarëdolloj sasie paraje që ai pompon në ekonominë e Shteteve të Bashkuara, nuk do të mjaftojë në rast se ai nuk bën çfarë është e nevojshme për të ngritur fuqinë shpenzuese të atyre që kanë pothuajse asgjë. Kjo arrihet përmes një page minimale dinjitoze, fuqi negociuese kolektive të detyrueshme dhe pagesa të drejtpërdrejta të pakushtëzuara.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. The Goldilocks Stimulus Myth