Duke vendosur në favor të korporatave amerikane në çështjen gjyqësore përballë gjashtë malianëve që kërkonin kompensim për shfrytëzim në punë gjatë fëmijërisë së tyre, Gjykata e Lartë e SHBA-së ka dërguar një mesazh të rrezikshëm. Me sa duket, korporatat amerikane nuk do t'i përmbahen të njëjtave standarde mirësjelljeje dhe respektimi të të drejtave të njeriut jashtë vendit, siç do t'i përmbahen në vend.
Adam Smith, themeluesi i ekonomisë moderne, argumentoi se ndjekja e interesave private – fitimet – do të promovojë pa ndryshim të mirën e përbashkët. Kjo mund të jetë e vërtetë në disa situata, por padyshim jo gjithmonë. Ashtu si ndjekja e fitimit nga ana e bankave çoi në krizën financiare të vitit 2008, ishte lakmia e Purdue dhe kompanive të tjera farmaceutike që prodhoi krizën e opioidit dhe mbështetja e Texaco për regjimin e Frankos që ndihmoi fashistët të triumfonin në Luftën Civile Spanjolle.
Kjo përsëritje e mërzitshme pabesie mund të zgjatet lehtësisht. Por ndër abuzimet më të këqija të kryera nga korporatat lakmitare sot është skllavëria e fëmijëve. Adhuruesit e çokollatës në të gjithë botën mund të mos e dinë këtë, por disa nga kjo produkte kaq të adhuruar mund të jenë prodhuar nga skllevër fëmijë.
Nestlé, Cargill dhe kompani të tjera ushqimore që përballen me akuza të tilla kanë shmangur përgjigjet në gjykatë të hapur. Për shkak se ata ose filialet e tyre kanë selinë në Shtetet e Bashkuara, ata kanë qenë në gjendje të argumentojnë se nuk janë përgjegjës për shkeljet e kryera në Afrikën e largët. Ata e bëjnë këtë duke e ditur mirë se nuk ka një sistem ligjor efikas në vendet ku po shfrytëzohen fëmijët.
Për më tepër, edhe nëse do të merrej një vendim gjyqësor kundër këtyre kompanive jashtë vendit, ata do të paguanin pak. Ata thjesht do t'i zhvendosnin operacionet e tyre diku tjetër dhe do të ishte e vështirë, për të mos thënë e pamundur, që një vend i vogël dhe i varfër të vinte në zbatim një vendim të dhënë.
Këto çështje ishin të gjitha të pranishme përpara Gjykatës së Lartë të SHBA-së këtë vit. Në Nestle USA, Inc. k. John Doe I, et al./Cargill, Inc. k. John Doe I, et al., Gjykata vendosi kundër gjashtë malianëve që po kërkonin dëmshpërblim nga Nestlé dhe Cargill për vuajtjet që kishin kaluar gjatë shfrytëzimit të tyre kur ishin fëmijë. Në vend që të vendoste bazuar në meritat e çështjes, gjykata dha një vendim 8-1 mbi çështjen më të ngushtë ligjore nëse një firmë amerikane mund të mbajë përgjegjësi për dëmet e shkaktuara ndaj të tjerëve jashtë vendit. Statuti ATS i Shteteve të Bashkuara, të cilit iu referua gjykata, nuk mund të zbatohet “jashtë territorit”, sepse kjo do të përbënte një shtrirje të ligjit amerikan përtej kufijve të SHBA-së.
Sigurisht që SHBA-ja operon gjatë gjithë kohës jashtë territorit të saj, si për shembull kur ndëshkon kompanitë e huaja për shkeljen e sanksioneve të saj kundër Iranit. Dallimi në këtë rast ishte se llogari po u kërkohej kompanive amerikane (ose atyre që punonin në emër të tyre). Duke vendosur në favor të tyre, gjykata shmangu pyetjen se si mund të mbaheshin përgjegjëse kompanitë e përfshira në sjellje të paligjshme jashtë vendit. Në cilën gjykatë do të gjykoheshin ato, nëse jo në një gjykatë amerikane?
Në mungesë të ndonjë llogaridhënie, korporatat amerikane kanë pak stimul për të ndryshuar sjelljen e tyre jashtë vendit. Nëse ato mund t'i nxjerrin në shitje çokollatat tona të preferuara me një çmim më të ulët, duke përdorur furnitorë që shfrytëzojnë punën e fëmijëve, ata pa skrupuj moral – një kategori që padyshim përfshin këto kompani – do t'i përmbahen rreptësisht logjikës së konkurrencës në treg dhe do ta bëjnë këtë.
Pra, kush do t'i mbrojë fëmijët? Në rrezik në këtë rast ishte një nga vlerat thelbësore të Amerikës: të drejtat e njeriut. Është qartazi në interes të Amerikës t'i tregojë botës që kompanitë e saj i respektojnë vlerat e saj, veçanërisht në një kohë kur brutaliteti i policisë kundër afro-amerikanëve është në qendër të vëmendjes së mediave ndërkombëtare.
Së bashku me Oxfam, dorëzuam një amicus brief në Gjykatën e Lartë duke argumentuar se është në interesin ekonomik të Amerikës të kërkojë llogari nga firmat amerikane për sjellje të gabuar, kudo që kryhet kjo sjellje e gabuar. Ne besojmë se përgjegjësia shoqërore e korporatave jep fryte në planin afatgjatë – për konsumatorët dhe kompanitë – në vendet që insistojnë për këtë.
Mbi të gjitha, vendet dhe kompanitë me reputacion të mirë mund të tërheqin më shumë kapital dhe punëtorë më të mirë sesa konkurrentët më pak etikë, dhe produktet e tyre do t'u pëlqejnë një brezi konsumatorësh gjithnjë e më të ndërgjegjshëm. Punëtorët e rinj janë veçanërisht të ndjeshëm ndaj asaj që bëjnë dhe përfaqësojnë punëdhënësit e tyre. Kjo është arsyeja pse shumë kompani kanë marrë një qëndrim kundër ligjeve për shtypjen e votuesve dhe kanë përqafuar objektivat për të ulur emetimet e gazrave serrë.
Por shumë kompani ende drejtohen nga përfitimet afatshkurtra. Ndërsa avokatët e Nestlé dhe Cargill po punonin me zell për t'i nxjerrë ata pa përgjegjësi, të dy kompanitë lëshuan deklarata duke dënuar skllavërinë e fëmijëve. Por nëse ky është qëndrimi i tyre, atëherë pse nuk deshën ata ta parashtronin çështjen e tyre në gjykatë? Me siguri, avokatët e tyre do të ishin mposhtur më lehtë nga përfaqësuesit e malianëve. Nëse kompanitë do të humbnin, kjo nuk do të ishte sepse atyre u mungonte këshillimi i duhur.
Si mund të sigurohemi që kompanitë të mos bëjnë jashtë vendit atë që ato s'do të guxonin kurrë ta bënin në shtëpi? Globalizimi e ka vendosur në axhendë këtë pyetje, ndërsa kompanitë perëndimore kanë zgjeruar mbështetjen e tyre në vendet e varfra me korniza ligjore shumë të kufizuara. Problemi këtu nuk është globalizimi, por t'i jepet fund konkurrencës që paskrupullt. SHBA-ja duhet ta sigurojë botën se kompanitë e saj do të sillen si duhet, pa ndonjë standard të dyfishtë.
Ndërkohë, Cargill, Nestlé dhe kompani të tjera që dyshohet se kanë qenë fajtorë për shkelje të të drejtave të njeriut dhe abuzime mjedisore jashtë vendit duhet të gjykohen në gjykatën e opinionit publik. Përpjekja e tyre e palodhur për të shmangur përgjegjësinë për veprimet e tyre flet shumë.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Are US Corporations Above the Laë?