Si për ndryshimet klimatike ashtu edhe për teknologjitë e reja me përdorim të dyfishtë, projekti themelor i paqes i Evropës duhet të bëhet global. Shkatërrimi i rajonit në dy luftëra botërore e ka zhveshur atë nga dëshira për të dominuar të tjerët, gjë që e bën më të lehtë që Bashkimin Evropian të veprojë si ndërmjetës i paqes.
Ndërsa i afrohemi fundit të vitit 2021, Bashkimi Evropian po debaton për zgjedhjet dhe prioritetet e tij në një botë gjithnjë e më të rrezikshme. Evropa ka pasur sukses që nga viti 1945 në realizimin e “projektit të saj të paqes”, duke e bërë luftën midis kundërshtarëve të vjetër kontinental të paimagjinueshme dhe duke arritur pa dyshim një “paqe të përhershme” kantiane brenda territorit të Bashkimit.
Për më tepër, megjithëse shumë analistë ia atribuojnë kolapsin komunist të viteve 1989-1991 paaftësisë së Bashkimit Sovjetik për të mbajtur një garë armësh me Shtetet e Bashkuara, një arsye më e thellë për dështimin e bllokut sovjetik ishte suksesi i ekonomisë së tregut social të Evropës Perëndimore. Dhe askund kjo nuk ishte më e qartë sesa në konkurrencën midis Gjermanisë Perëndimore dhe asaj Lindore.
Më e rëndësishmja, Gjermania Perëndimore – dhe Evropa Perëndimore në përgjithësi – treguan se ishte e mundur të kishte një demokraci liberale, një ekonomi tregu në rritje dhe politika që rishpërndanin efektivisht të ardhurat dhe siguronin mbrojtje sociale gjithëpërfshirëse. Suksesi i modelit të paqes të Evropës Perëndimore dhe ekonomisë sociale të tregut, po aq sa dobësia e sistemit sovjetik, sollën humbjen ideologjike të komunizmit dhe kolapsin përfundimtar.
Sot, kur bota po përballet me sfida të tjera të frikshme, ekzistojnë dy “misione” globale që Evropa mund të përqafojë, në përputhje me historinë e saj të pasluftës si një projekt për të siguruar paqen rajonale.
E para ka të bëjë me ndryshimet klimatike. Konferenca e fundit e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (COP26) në Glasgu solli premtime të reja të dukshme nga vende dhe aleanca aktorësh privatë. Por, duke pasur parasysh gjetjet e Raportit të Gjashtë të Vlerësimit të Panelit Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike, përpjekjet ambicioze për zbutjet e efekteve të ndryshimeve klimatike duhet të zbathen këtë dekadë. Është rruga e vërtetë drejt një bote neutrale ndaj karbonit, dhe jo premtimet në lidhje me mesin e shekullit, ajo që është vendimtare.
Mbajtja e ngrohjes globale afër objektivit prej 1.5º Celsius, siç përcaktohet në marrëveshjen e klimës së Parisit të vitit 2015, do të varet shumë më tepër nga SHBA-ja, Kina dhe ekonomitë në zhvillim dhe ato të zhvilluara sesa nga Evropa, e cila përbën më pak se 8% të emetimeve të gazrave serrë në nivel global. Pavarësisht premtimeve në Glasgou dhe progresive të jashtëzakonshme në teknologjitë e gjelbra, gara për të mbajtur temperaturën 1.5ºC brenda mundësive po luhet në një kurs të mbushur me pengesa të mëdha.
Në SHBA, administrata e presidentit Joe Biden është e përkushtuar ndaj përpjekjeve ambicioze për zbutjen e emetimeve të karbonit, por po përballet me rezistencë të fortë. Nëse Partia Republikane fiton zgjedhjet afatmesme të 2022-shit dhe zgjedhjet presidenciale të 2024-ës, politikat e SHBA-së për klimën do të jenë shumë larg angazhimeve të COP26, edhe nëse disa konservatorë më në fund po e marrin seriozisht rrezikun e ndryshimeve klimatike.
Kina përbën një pengesë të mëtejshme. Premtimi i saj aktual për të arritur kulmin e emetimeve të dioksidit të karbonit deri në vitin 2030 është i papajtueshëm me nevojën për zbutjen e ngarkesës së përparme. Nëse Kina nuk frenon emetimet e saj më shpejt, gara klimatike do të humbasë. Për t’i përkeqësuar akoma më shumë gjërat, dy superfuqitë mund t’i bazojnë veprimet e tyre klimatike në atë që bën tjetra.
Së fundi, ka ekonomitë në zhvillim, ku do të nevojiten shumë nga investimet e reja për klimën. Aftësia e këtyre vendeve për të kontribuar në rrugën për zbutjen globale të efekteve të ndryshimeve klimatike varet nga ndihma financiare nga ekonomitë e përparuara. Vendet e pasura premtuan një ndihmë të tillë në Glasgou, por dështimet e tyre në të kaluarën për të respektuar premtime të ngjashme nuk ngjallin besim.
Ekziston një mundësi e arsyeshme që një kombinim i progresit të shpejtë në teknologjitë e gjelbra, zhvillimeve të favorshme politike në SHBA dhe Kinë dhe i ndihmës financiare për tregjet në zhvillim të lejojë zbutjen më të madhe që i nevojitet planetit. Por ka gjithashtu një probabilitet të rëndësishëm që vitet 2020 do të bëhen një dekadë “lufte të përhershme” për problemet klimatike, e shoqëruar me relapse, vonesa dhe më shumë premtime të thyera.
Por Evropa mund të ketë një ndikim pozitiv në politikat klimatike të SHBA-së dhe Kinës, veçanërisht përmes një mekanizmi rregullimi të kufirit të karbonit të zbatuar me kujdes që vendos një taksë për importet me intensitet karboni në BE. Dhe mund të ketë një ndikim më vendimtar në mobilizimin e burimeve të nevojshme për tregjet në zhvillim duke mbështetur rritjen e kapitalit për bankat e zhvillimit shumëpalësh në të cilat vendet evropiane janë aksionerë të mëdhenj.
Fusha e dytë ku kushtet mund të çojnë në luftë të përhershme – dhe në këtë mënyrë kërkojnë një “mision paqeje” evropian – është ajo e teknologjive me përdorim të dyfishtë si kompjuteri kuantik, inteligjenca artificiale dhe bioteknologjia. Edhe pse risi të tilla i ofrojnë njerëzimit mundësi të jashtëzakonshme për jetë më të gjatë dhe mirëqenie më të madhe, ato gjithashtu nënkuptojnë rreziqe ekzistenciale të ngjashme me ato që vijnë nga armët bërthamore dhe ndryshimet klimatike.
Është e vështirë të vendoset kufiri midis përdorimit paqësor të këtyre teknologjive dhe përdorimit të tyre për të fituar epërsi strategjike ndaj rivalëve. Konkurrenca agresive teknologjike midis Kinës dhe SHBA-së tashmë po priret drejt një konflikti të përhershëm, në të cilin lejimi i tjetrit të ecë përpara do ta lejonte atë të dominojë botën.
Ajo që e bën këtë rrezik edhe më të madh se gara e armëve bërthamore e së shkuarës është se armatimi i teknologjive të sotme civile mund të mos kërkojë burime të rëndësishme shtesë. Kërkimet mjekësore civile, për shembull, e kanë afruar botën tmerrësisht pranë aftësisë për të prodhuar viruse sintetike që potencialisht mund të shndërrohen në armë të shkatërrimit në masë. Skenarë të ngjashëm ka të ngjarë të lindin në zhvillimin e inteligjencës artificiale. Akoma më e frikshme, në të dyja rastet, është mundësia që mund të ndodhin aksidente të paqëllimta ose që aktorë terroristë jo shtetërorë mund të fitojnë aftësinë për të armatosur risitë.
Evropa mund të kryesojë në këtë fushë, siç ka bërë përsa i takon klimës. Në veçanti, ajo duhet të paralajmërojë vazhdimisht për këto rreziqe dhe të ndihmojë në hartimin e rregullave dhe traktateve të reja që ngjasojnë me paktet e kontrollit të armëve që më parë ndihmuan në mbrojtjen e botës nga Armagedoni bërthamor. Ajo mund ta bëjë këtë duke ruajtur vlerat themelore liberale demokratike kundër keqpërdorimit të këtyre teknologjive jo vetëm nga shtetet, por edhe nga viganët e korporatave private.
Si për ndryshimet klimatike ashtu edhe për teknologjitë e reja me qëllime të dyfishta, projekti themelor i paqes i Evropës duhet të bëhet global. Evropa ka kapacitete të mëdha njerëzore dhe shkencore dhe shkatërrimi i saj në dy luftëra botërore e ka zhveshur atë nga dëshira për të dominuar të tjerët. Kjo e bën më të lehtë që BE-ja të veprojë si ndërmjetës i paqes. Ndërsa Evropa sigurisht duhet të vazhdojë të përmirësojë mirëqenien e qytetarëve të saj, përqafimi i misioneve globale si ato të përshkruara këtu mund të ofrojë një motivim të ri për këtë dhe brezat e ardhshëm të evropianëve.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate Europe’s Two Peace Missions
