Samiti për Demokraci i presidentit amerikan Joe Biden për Demokraci erdhi në një kohë kur demokracia duket se është në rrezik. Liderët autokratikë si presidenti kinez Xi Jinping po pretendojnë se sistemet e tyre mund të përballojnë pandemitë, të ofrojnë rritje ekonomike dhe të garantojnë siguri më të besueshme sesa munden demokracitë liberale. Performanca yjore ekonomike e Kinës gjatë tre dekadave përdoret për të forcuar këtë pretendim. Por kur vlerësohet sfida aktuale ndaj demokracisë, duhet bërë dallimi midis dy llojeve të modeleve autokratike.
Së pari, ka regjime si ai i Kinës, ku lidershipi dhe pushteti i Partisë Komuniste nuk mund të kontestohen. Siç ndodhi në Bashkimin Sovjetik, të vetmet zgjedhje janë zgjedhjet partiake (si p.sh. për anëtarësimin në Byronë Politike). Natyra konkurruese e këtyre zgjedhjeve brendapartiake ka ndryshuar me kalimin e kohës. Tani që Xi duket se ka fuqi të mjaftueshme personale për të kontrolluar rezultatet, zgjedhjet janë thjesht një mekanizëm për të vendosur aleatët e tij në pozicione kyçe.
Ekziston një ndryshim i madh midis sundimit nga një person dhe sundimit nga një parti e madhe, e vetë-përjetësuar që lejon njëfarë shkalle “demokracie” së brendshme (modeli origjinal leninist). Edhe kur ato ndodhin pas dyerve të mbyllura, debatet relativisht të lira brenda partisë mund të sjellin vendime më të mençura dhe të pasqyrojnë dëshirat e një pjese më të madhe të shoqërisë.
Por një dallim edhe më i rëndësishëm është midis autokracive pa zgjedhje të hapura, të kontestueshme, dhe autokracive ku partitë opozitare ekzistojnë dhe marrin pjesë në zgjedhje, sado të meta që ato të jenë. Në rastin e fundit, autokrati pretendon pushtetin absolut për të sunduar kur ai (është pothuajse gjithmonë një burrë) fiton zgjedhjet mbarëkombëtare, por ai gjithashtu pranon mundësinë që do t'i duhet të heqë dorë nga pushteti pas një humbjeje zgjedhore.
Narrativa “demokratike” që mbështet këtë formë autokracie i ka rrënjët në një interpretim ekstrem të konceptit (mjaft të paqartë) të Jean-Jacques Rousseau për “vullnetin e përgjithshëm”. Në duart e një autokrati, vullneti i përgjithshëm supozohet se pasqyron interesin e përbashkët të të gjithë popullsisë, duke nënkuptuar se shumica e qytetarëve mund të bëjnë zgjedhje për komunitetin në tërësi, pa marrë parasysh pikëpamjet dhe të drejtat e pakicave. Ndër liderët kombëtarë më të zëshëm që përkrahin këtë doktrinë “mazhoritare” sot është kryeministri hungarez Viktor Orban. Hungarezët, sipas tij, kanë sinjalizuar preferencën e tyre për demokracinë joliberale përmes zgjedhjeve. Jo vetëm që ka demokraci në Hungari, deklaron Orban me zë të lartë; termi nuk ka nevojë për modifikues.
Demokratët joliberalë mazhoritarë refuzojnë natyrshëm parime të tilla si kontrollet dhe balancat dhe ndarjen e pushteteve (më së shumti një gjyqësor i pavarur), duke e konsideruar një fitore zgjedhore si plotësisht të mjaftueshme për të justifikuar sundimin e tyre pothuajse absolut. Narrativa politike e ish-presidentit amerikan Donald Trump pas zgjedhjeve të vitit 2016 ndoqi këtë skenar. Ndërsa i vinte keq që nuk kishte pushtet absolut, pavarësisht se kishte triumfuar mbi Hillary Clinton, ai nuk debatoi kundër të drejtës së qytetarëve për të zgjedhur liderët e tyre përmes zgjedhjeve konkurruese, siç do të bënte një leninist. Përkundrazi, ai donte ta kthente fitoren e tij në zgjedhje në një licencë për të sunduar pa kufizimet e një sistemi qeverisjeje “liberal”.
Në mënyrë intriguese, edhe pse ata shpallin epërsinë e qeverisjes autokratike, demokratët joliberalë varen nga fitoret elektorale për legjitimitetin e tyre. Pretendimi i Trump se zgjedhjet e vitit 2020 ishin “vjedhur” pasqyron këtë nevojë. Është ajo që i bën demokracitë “joliberale” ose mazhoritare të ndryshme nga autokracitë e thjeshta, si dhe nga lëvizjet revolucionare që pretendojnë të jenë një pararojë ideologjike që nuk ka nevojë për vlefshmëri elektorale.
Për të marrë një shembull tjetër, Marine Le Pen, liderja franceze e opozitës së ekstremit të djathtë, po punon me populistët e tjerë për të krijuar një lëvizje demokratike ndërkombëtare joliberale. Por ajo nuk mund -dhe nuk do të pretendojë – të jetë liderja e Francës nëse nuk fiton zgjedhjet presidenciale në pranverë.
Narrativa joliberale demokratike funksionon më mirë në vende më homogjene. Kur një elektorat është i larmishëm në aspektin social dhe demografik, liderët joliberalë shpesh duhet të krijojnë një “shumicë” duke kërkuar të përjashtojnë ose delegjitimojnë një pjesë të popullsisë, zakonisht grupe të ndryshme etnike ose fetare. Demokratët joliberalë atëherë mund të pretendojnë se ata përfaqësojnë vullnetin e përgjithshëm të njerëzve të vetëm që kanë vërtet rëndësi. Në Shtetet e Bashkuara, një pjesë e Partisë Republikane po ndjek këtë strategji duke e bërë më të vështirë votën për afrikano-amerikanët.
Ripërcaktimi se kush i përket me të vërtetë politikës është ajo që i bën autoritare demokracitë liberale. Elemente të një “përçarjeje” të tillë mund të gjenden në shumë pjesë të botës sot. Në Indi, për shembull, demokracia liberale do të haste një pengesë të madhe nëse kryeministri Narendra Modi arrin të shkëputet nga tradita e pluralizmit të Indisë midis atyre që ekonomisti laureat i Nobelit Amartya Sen i quan “qytetarë argumentues” dhe ripërkufizon shtetin si një komb hindu. Ngushtimi i kritereve të identitetit indian do të binte në kundërshtim me kontributet historike të Indisë ndaj vlerave humaniste dhe do të sinjalizonte një largim nga rruga liberale laike dhe gjithëpërfshirëse e zgjedhur pas pavarësisë.
Kjo do të ishte një katastrofë jo vetëm për Indinë, por edhe për vetë demokracinë. India është demokracia liberale më e populluar në botë dhe një nga më të suksesshmet. Me potencialin e saj të jashtëzakonshëm ekonomik, ajo mund të bëhet shembulli vendimtar për të kundërshtuar pretendimet për epërsinë e supozuar të modeleve autokratike. Për fat të mirë, tradita e demokracisë në Indi është e fortë dhe e drejta për të mos u pajtuar është e rrënjosur thellë. Kjo është arsye për shpresë ndërsa demokracitë liberale përballen me sfidën e paraqitur jo vetëm nga alternativat ndaj demokracisë, por edhe nga vetë modelet alternative të demokracisë.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. The Democratic Threat to Democracy
