Në një ekspozitë në ish-kampin e punës të epokës komuniste dhe burgun në Spaç në Shqipëri, vizitorët dëgjuan historitë e disa ish të burgosurve politikë të mbajtur atje.
Një grup të rinjsh u mblodhën për të dëgjuar Hysen Dobjanin, i cili u dënua me shtatë vjet burg për “agjitacion dhe propagandë” dhe u dërgua në Spaç.
Njëri prej tyre e pyeti se cila ishte këshilla e tij për të rinjtë sot dhe çfarë duhet të bëjnë ata për të ndryshuar shoqërinë.
“Njerëzit ndërgjegjësohen kur u tregon realitetin; mos i përdorni siç u përdorën të burgosurit politikë”, u tha ai, duke nënvizuar se vetëm e vërteta mund t’i ndryshojë gjërat.
Kjo është një ekspozitë interaktive me fokus në kujtimin, përjetimin dhe reflektimin.
“Të gjithë vizitorët do të përfshihen në një akt kulturor heshtjeje dhe përkujtimi, në kombinim me ekspozitën dhe bibliotekën njerëzore. Aktiviteti do të zhvillohet rreth tre temave: kujtimi, përjetimi dhe reflektimi”, thanë organizatorët.
“Pavarësisht nëse është e bukur apo e dhimbshme, historia e tij kondensohet brenda nuancave kulturore të së kaluarës dhe të tashmes që mund të përpunohen për të zbuluar të gjitha gjurmët e një zhvillimi të vazhdueshëm shoqëror”, shtoi ajo.
Një tjetër ish i burgosur politik, Ali Bega, tha për BIRN se ai kaloi 12 vjet në burgjet komuniste pasi tentoi të largohej nga Shqipëria. Ai tha se vendi duhet të bëhet një muze i përhershëm kujtese.
“Organizimi i eventit është shumë i mirë, por nuk ka ardhur asnjë zyrtar”, u ankua ai. “Më duket sikur po thonë: ‘Akoma gjallë janë?’ Me këtë veprim, e kanë shpërfillur”, tha ai për BIRN.
“Duhet të ketë më shumë informacion në tekstet shkollore, duhet të ketë libra të veçantë, lëndë të veçanta për komunizmin”, shtoi ai.
Por një tjetër i burgosur politik, Gjet Kadeli, i cili gjithashtu kaloi 12 vjet në burg për “agjitacion dhe propagandë”, tha për BIRN se “tashmë është tepër vonë” që vendi të bëhet një muze kujtese.
“Është tepër vonë dhe komunistët ende në pushtet kanë vonuar shumë për të kompensuar ish të burgosurit politikë në Shqipëri sipas ligjeve ndërkombëtare”, tha ai për BIRN.
Spaçi ishte një nga burgjet më famëkeq në Shqipërinë komuniste. I vendosur në një zonë të thellë malore në veri të vendit, të burgosurit detyroheshin të punonin në miniera bakri dhe piriti në kushte shumë të vështira.
Pavarësisht premtimeve të autoriteteve shqiptare, vendi ende nuk është shpallur monument kulture që duhet ruajtur.
Burgu u mbyll në vitin 1990, por mbetet një simbol i rëndësishëm sepse aty ndodhi një nga incidentet e pakta në të cilat shqiptarët u rebeluan kundër diktatorit represiv komunist Enver Hoxha.
Më 21 maj 1973, të burgosurit në Spaç organizuan një kryengritje kundër gardianëve të tyre, duke bërë thirrje për liri dhe fundin e komunizmit dhe duke ngritur flamurin shqiptar pa yllin e kuq komunist mbi të. Revolta u shtyp me dhunë pas dy ditësh.