Me zgjidhjen e mosmarrëveshjes së çështjes së emrit, Greqia dhe Maqedonia e Veriut fqinje po përpiqen të shtojnë marrëdhëniet e tyre tashmë të ngurta të biznesit.
Vizita e parë e kryeministrit grek Alexis Tsipras në Shkup të martën – e para nga ndonjë kryeministër grek në vend – ka shumë më tepër se një domethënie simbolike.
Tsipras do të shoqërohet nga disa ministra, përfshirë ministrin e energjisë Giorgos Stathakis dhe një ekip prej rreth 70 biznesmenësh të cilët janë ose të interesuar të investojnë ose tashmë kanë investime në Maqedoninë e Veriut.
Bashkëpunimi në tregti, turizëm, mikpritje, energji, ndërtim, infrastrukturë dhe bujqësi si dhe në çështjet ushtarake dhe zbatimin e ligjit do të jenë të gjitha pjesë e bisedimeve, konfirmoi qeveria e Maqedonisë së Veriut.
Vizita ka gjasa të vendosë bazat për formimin e një organi ose këshilli të veçantë ndërqeveritar, i cili do të merret kryesisht me promovimin e lidhjeve ekonomike.
Greqia aktualisht ka organe të tilla të themeluara vetëm me Izraelin dhe Turqinë.
Gjatë pothuajse tre dekadave të penguara nga mosmarrëveshja dypalëshe në lidhje me çështjen e emrit, lidhjet e biznesit midis dy vendeve fqinjë mbetën çuditërisht elastike pavarësisht nga tensionet politike.
Receta për shumë biznesmenë ishte thjesht të shpërfillnin mosmarrëveshjen toksike.
Tashmë me zgjidhjen e çështjes së mosmarrëveshjes për emrin, politikanët dhe sektori i biznesit ndjejnë se ka ardhur koha për të krijuar një qasje më të organizuar dhe të strukturuar bashkëpunimi.
Tashmë një investitore e madhe në vend
Edhe gjatë ekzistencës së mosmarrëveshjes së emrit, Greqia qetësisht e vendosi veten si një nga investitorët më të qëndrueshëm dhe më të mëdhenj në Maqedoninë e Veriut.
Kompanitë greke patën një shtysë për t’u larguar nga shkalla e lartë e taksës së korporatave greke prej 29 për qind për normën më të favorshme në Maqedoninë e Veriut prej vetëm 10 për qind.
Për më tepër, punëtorët maqedonas kushtojnë më pak. Pagat variojnë mesatarisht në mbi 300 euro në muaj në vend, që është sa rreth gjysma e pagës minimale në Greqi.
Edhe pas rënies në vendin e tretë sa i përket investimeve gjatë krizës së zgjatur ekonomike, Greqia prapë investoi rreth 450 milionë euro në ekonominë e Maqedonisë së Veriut që përbën 10 për qind të totalit të investimeve të huaja.
Tani në Maqedoninë e Veriut operojnë rreth 400 kompani greke, të mëdha dhe të vogla, që përfaqësojnë një investim total prej rreth 1.8 miliardë euro.
“Në pamje të parë, biznesi tashmë po lulëzon dhe kjo sigurisht është e vërtetë në disa zona,” tha për BIRN Danela Arsovska, kryetarja e Dhomës së Tregtisë të Maqedonisë së Veriut.
“Por me eliminimin e pengesave politike, ne mund të përqendrohemi shumë më tepër në një nivel strategjik, për nënshkrimin e marrëveshjeve dhe protokolleve që më parë kishin ngecur për shkak të mosmarrëveshjes së emrit, për nxitjen e kompanive për të zgjeruar investimet dhe tregtinë e tyre, për rregullimin e infrastrukturës dhe më shumë,” shtoi ajo.
Statistikat zyrtare tregojnë se Greqia është partneri i katërt më i madh tregtar i Maqedonisë së Veriut, pas Gjermanisë, Britanisë dhe Serbisë.
Por shifrat nga viti i kaluar tregojnë një kthim të rëndësishëm. Në qershor të vitit 2018, kur dy vendet u angazhuan në bisedime serioze për të kapërcyer mosmarrëveshjen e emrit, që çoi në nënshkrimin e marrëveshjes së Prespës në gusht, tregtia dypalëshe shënoi një rritje të konsiderueshme prej 20 për qind krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2017.
Para shifrave zyrtare për vitin 2019, një ekspert ekonomik dhe këshilltar i qeverisë së Maqedonisë së Veriut, Fatmir Bitiqi, parashikon që rritja do të vazhdojë.
“Ne presim rritje më të madhe si në anën e eksportit ashtu edhe në atë të importit. Bilanci tregtar është shumë i kënaqshëm dhe tendenca rritëse flet për besimin e rivendosur në sektorin e biznesit,” tha ai.
“Ekonomia është e para që ndjen ndikimin pozitiv të zgjidhjes së mosmarrëveshjes politike,” shtoi Bitiqi.
Rindërtimi i infrastrukturës së vdekur
Për bizneset në Greqi, sidomos ato në veri, pjesa veriore e Maqedonisë së Veriut që është çjesë e korridorit 10 pan-europian jug-veri është rruga më e shpejtë për ta për të arritur tregjet e Europës Perëndimore dhe Qendrore.
Për Maqedoninë e Veriut me dalje në det, porti grek i Selanikut është një rrugë e paçmueshme për importet dhe eksportet globale.
Gjatë viteve, maqedonasit kanë derdhur qindra miliona euro çdo vit në resortet turistike greke, të cilat janë relativisht afër dhe të arritshme.
Çmimet më të ulëta të mallrave dhe shërbimeve në Maqedoninë e Veriut joshin shumë grekë përtej kufirit që të përfitojnë nga shërbimet që variojnë nga blerjet deri te shërbimet e stomatologjisë.
“Që kjo të zhvillohet edhe më shumë, ne kemi nevojë për më shumë infrastrukturë më të mirë,” tha zëdhënësi i qeverisë së Maqedonisë Veriut Mile Bosnjakovski për BIRN.
“Ne po punojmë shumë që kjo të bëhet e mundur, duke hapur rrugë të reja dhe kalime kufitare, duke përmirësuar dhe hapur hekurudha të reja dhe kështu me radhë,” shtoi ai.
Dy qeveritë së fundmi njoftuan fillimin e punës për rihapjen e kalimit kufitar në zonën kufitare rurale të Prespës, ku u nënshkrua marrëveshja historike e emrit.
Kalimi në Markova Noga-German nuk është në fakt diçka e re, por u mbyll për më shumë se gjysmë shekulli dhe u neglizhua nga pala greke pas përfundimit të luftës civile greke në fund të viteve 1940.
Një lidhje e re hekurudhore e financuar nga BE-ja prej 19 milionë eurosh gjithashtu është e gatshme të vihet në punë për të lidhur Manastirin në jug të Maqedonisë së Veriut me Florinën në anën tjetër të kufirit.
Njësoj si pika kufitare Markova Noga-German, hekurudha ishte lënë pas dore dhe praktikisht ishte e vdekur për shkak të marrëdhënieve politike midis asaj që atëherë ishte Mbretëria e Greqisë dhe Jugosllavia komuniste.
Në anën e Maqedonisë së Veriut, e gjithë pjesa që vinte nga Manastiri deri në kufi, ishte lënë e braktisur.
“Edhe pse nuk janë pikat kufitare më të rëndësishme, këto formojnë një pjesë të rëndësishme të pamjes së përgjithshme. Të dyja do të përmirësojnë ndjeshëm lidhjet mes njerëzve vendas dhe do të nxisin tregtinë midis Greqisë veriore dhe pjesëve jugperëndimore të Maqedonisë së Veriut,” shpjegoi Bosnjakovski.
Përveç kësaj, pas dhjetë vjetësh pa lidhje të drejtpërdrejta ajrore midis dy kryeqyteteve, Athinës dhe Shkupit, gjithashtu për arsye politike, transportuesi ajror grek Aegean Airlines më 1 nëntor të vitit të kaluar rivendosi lidhjen me fluturime të rregullta.
“Kjo do të thotë shumë për komunitetin e biznesit nga të dy vendet. Nuk është më e vështirë të kontaktosh me partnerët e mundshëm të biznesit,” tha Arsovska.
Detyra e Këshillit do të jetë rritja e tregtisë
Qeveria në Shkup është diskrete për zbulimin e përgatitjeve të vazhdueshme për krijimin e organit ndërqeveritar, Këshillit të Lartë të Bashkëpunimit, detyra kryesore e të cilit do të jetë të rrisë lidhjet e biznesit.
“Ne nuk duam të flasim para kohe mbi specifikat pasi bisedimet janë në vazhdim dhe pjesëmarrësit nga të dyja palët po shqyrtojnë mundësitë,” tha një burim nga Ministria e Ekonomisë për BIRN.
“Ne po mendojmë projekte të mëdha të mundshme në energji, ndërtim, infrastrukturë, turizëm dhe mikpritje, bujqësi dhe më shumë – të gjithë sektorët që mund të sjellin përfitime reciproke,” tha i njëjti burim.
“Ne jemi në fazat fillestare, mundësitë para nesh janë të mëdha,” tha ministri i Informacionit, Shoqërisë dhe Administratës i Maqedonisë së Veriut, Damjan Mancevski, për agjencinë e lajmeve Athinë-Maqedoni, duke e përshkruar vizitën e Tsipras si historike.
Ai tha se qeveria në Shkup ishte e përgatitur të nënshkruante “disa marrëveshje dypalëshe specifike që do të kenë rezultate të prekshme nga dita e parë e zbatimit të tyre”.
“Kompanitë greke të energjisë tregojnë interes të madh në interkoneksionin dhe zgjerimin e rrjeteve të gazit, energjisë elektrike dhe naftës midis Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut, si dhe investimet direkte në vendin fqinj dhe në rajon më të gjerë, tha ministri grek i energjisë, Giorgos Stathakis, për mediat përpara vizitës.
Një nga planet, që ai tha se janë aktualisht në “fazën e negociatave”, është perspektiva e rifillimit të furnizimit të naftës nga Greqia përmes tubacionit tashmë ekzistues të naftës i cili kishte ndalur operimin në vitet e fundit.
“Kontrata që ekzistonte duhet të rishikohet,” tha Stathakis.