Shpërthimi i fundit i dhunës në konfliktin izraelito-palestinez ka nxjerr gjithashtu në pah një realitet gjeopolitik vendimtar. Ndërsa shumë vende aspirojnë të jenë ndërmjetësues global, vetëm Amerika ka aftësinë ta bëjë këtë.
Përveç pandemisë, kjo dekadë tashmë është errësuar nga kthimi i rivaliteteve të fuqive të mëdha botërore. Pak zhvillime mund të jenë më kërcënuese për paqen në botë. Tri luftëra botërore – dy prej tyre të nxehta, njëra e ftohtë – gjatë shekullit të njëzetë theksuan rrezikun e konkurrencës gjeopolitike.
Për shumë vëzhgues, epoka e rivalitetit të fuqive të mëdha duket se përfundoi njëherë e përgjithmonë me shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik. Por ky supozim rezultoi të ishte një nga gabimet më të rënda të periudhës së pas Luftës së Ftohtë (një periudhë e mbushur me gabime dhe keqkuptime të mëdha). Supozimi i elitave politike të SHBA-së për perandorinë globale nuk mund të mbështetej. As “paqja e përjetshme” e parashikuar nga evropianët pas “fundit të historisë” në 1989, kur demokracia liberale perëndimore dhe ekonomia e tregut supozohet se triumfuan mbi të gjitha alternativat.
Përkundrazi, dekadat që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë janë shoqëruar nga një humbje e rendit ndërkombëtar. Si fuqia e fundit globale e mbetur, Shtetet e Bashkuara u lodhën në luftëra të pakuptimta në Mesopotami dhe Hindu Kush, dhe që atëherë janë bërë gjithnjë e më egocentrike.
Sistemi ndërkombëtar që Amerika ndërtoi pas Luftës së Dytë Botërore filloi të shpërbëhej, duke lënë vakume pushteti që fuqitë e tjera – Rusia, Kina, Turqia, Irani dhe Arabia Saudite – u përpoqën t'i mbushnin. Më keq, rreziku i shtimit të armëve bërthamore papritmas u kthye në vëmendje ndërsa fuqitë më të vogla rajonale filluan të ndiqnin arsenalet e tyre.
Për më tepër, ishte gjatë dekadës së kaluar që Kina u shfaq si një fuqi globale e aftë të sfidonte hegjemonin në detyrë. Rivaliteti i ri u materializua plotësisht pas zgjedhjes së Donald Trump në presidencën e SHBA-së në 2016. Amerika filloi të ndiqte një axhendë të ngushtë nacionaliste dhe kaosi brenda sistemit global buronte gjithnjë e më shumë nga maja.
Në asnjë vend tjetër vakumi i pushtetit nuk ishte më i prekshëm sesa në Lindjen e Mesme. SHBA-ja i kishte dhënë fund luftës së saj të shtrenjtë dhe absurde në Irak dhe më pas kishte vazhduar duke mposhtur Shtetin Islamik në Siri. Pasi u bë e pavarur nga aspekti i energjisë, Amerika vendosi si synim një tërheqje më të plotë ushtarake nga rajoni. Irani, ndërkohë, ishte gati ta shfrytëzonte largimin e SHBA-së. Ai së shpejti përfundoi në një luftë të përshkallëzuar me Arabinë Saudite, emiratet e Gjirit dhe Izraelin për hegjemoninë rajonale, duke nxitur një luftë të tmerrshme në Jemen.
Përveç sinjalizimit të hapur të qëllimit të saj për të tërhequr SHBA-në nga rajoni, administrata Trump gjithashtu braktisi rolin tradicional të Amerikës në konfliktin izraelito-palestinez. Për dekada, administratat e njëpasnjëshme të SHBA-së kishin kërkuar një zgjidhje që përfshinte të dy shtetet dhe një kompromis të drejtë midis Izraelit dhe palestinezëve, edhe pse mbeteshin plotësisht të përkushtuara për të mbrojtur Izraelin. Por administrata Trump e mbështeti Izraelin plotësisht dhe pa kushte, duke krijuar përshtypjen se palestinezët nuk kishin më asnjë rol për të luajtur.
Qasja e administratës Trump ndaj kësaj çështjeje, së bashku me rrezikun që buron nga Irani, çoi në krijimin e marrëdhënieve diplomatike midis Izraelit dhe katër shteteve arabe, duke përfshirë Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Bahrejnin në Gji. Por me konfrontimin e fundit të armatosur midis Hamasit dhe Izraelit, fantazia në të cilën palestinezët thjesht mund të anashkaloheshin përgjithmonë është zhdukur.
Konflikti i fundit ka përfshirë përplasje të dhunshme në Malin e Tempullit rreth xhamisë al-Aqsa dhe, ndryshe nga episodet e mëparshme, midis qytetarëve hebrenj dhe arabë në qytete të përziera në të gjithë zonën qendrore izraelite. Gjatë armëpushimit aktual duket të nxirren katër mësime.
Së pari, edhe nëse një zgjidhje me dy shtete zor se duket më realiste, heqja dorë nga kjo do të çojë pak a shumë drejt një konfrontimi të madh. Së dyti, palestinezët dhe izraelitët arabë nuk do të rrinë duarkryq dhe do të lejojnë që të shpërfillen në vendbanimet politike rajonale. Së treti, pushtimi izraelit nuk mund të vazhdojë për një kohë të pacaktuar. Dhe, së fundmi, SHBA-ja nuk mundet thjesht ta braktisë rajonin nga mungesa e interesit, të paktën jo nëse dëshiron të ruajë rolin e saj si fuqia kryesore globale.
Rikthimi i konfliktit izraelito-palestinez ka ekspozuar shpërndarjen e vërtetë të pushtetit në Lindjen e Mesme. Pavarësisht të gjitha ndryshimeve të dekadave të fundit, fakt mbetet që stabiliteti varet nga SHBA-ja. Edhe pse Amerika nuk dëshiron më të angazhohet me rajonin, asaj nuk i mbetet tjetër veçse të vazhdojë ta bëjë këtë, në mënyrë që një mosmarrëveshje rajonale të përshkallëzohet në një zjarr të madh global me rreziqe bërthamore.
Me fjalë të tjera, Lindja e Mesme po rezulton të jetë Ballkani i këtij shekulli. Ashtu si në ish-Jugosllavi në vitet 1990, Amerika është e vetmja fuqi globale ose rajonale e aftë të garantojë paqen rajonale – ose të paktën të shtypë luftën e gjithanshme. Rusia do të donte ta merrte këtë rol, por nuk mundet. (Ajo ishte në gjendje të ndërhynte aq sa mundi në Siri sepse SHBA-ja refuzoi ta bënte këtë.)
Sa i përket Kinës, ajo nuk ka interes të zërë rolin e Amerikës në Lindjen e Mesme, as nuk mund ta bëjë edhe nëse do të dëshironte. Regjimi kinez thjesht nuk ka ndërmend të bëhet garantues i rendit global përtej kufijve të tij.
Po Evropa? Edhe pse do të ishte një nga viktimat kryesore të destabilizimit rajonal, ajo nuk është më një forcë që duhet marrë në konsideratë, dhe për pasojë e ka zvogëluar përfshirjen e saj në thjesht sigurimin e financiare në përgjigje të krizës së fundit. Gjithsesi, Evropa luan një rol të rëndësishëm mbështetës.
Si përfundim, midis lojtarëve rajonalë, Turqia do të dëshironte të ndërhynte, por atë e pengojnë dobësitë e veta dhe historia e rolit të Perandorisë Osmane në Lindjen e Mesme. Irani dhe Arabia Saudite janë të kufizuar të ndjekin pretendimet e tyre për hegjemoni brenda botës islamike. Dhe Izraeli është dhe do të mbetet i përqendruar në mbrojtjen e tij.
Kjo bën që të mbetet vetëm SHBA-ja. Pavarësisht gabimeve të kaluara në fushën e politikës së jashtme, SHBA-ja është i vetmi vend me mendësinë e nevojshme politike dhe fuqinë teknologjike, ekonomike dhe ushtarake për të ushtruar një ndikim të moderuar në rajon. Rezultati më i keq për rendin ndërkombëtar do të ishte një prirje e vazhdueshme e SHBA-së drejt vet-izolimit. Presidenca e Donald Trump tashmë tregoi se sa e rrezikshme mund të jetë kjo.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. America Remains Indispensable