BULQIZË – Në të gdhirë të ditës së shtunë, në rrugën dredharake të mbushur me gurë që të ngjit drejt galerive kromit në Bulqizës, nuk dëgjohej gjë tjetër veçse zhurmës së erës që rreh shpatin e malit, lehjes së qenve endacakë dhe këngës së korbave që fluturojnë mbi qytetin minerar.
Rreth orës 06 e 15 minura drejt malit filluna të ngjiten minatorët e parë dhe gratë e minierave -apo të stogjeve të kromit siç quhen ndryshe në qytezë, me qeset e veshjeve në duar për t’u ndërruar me uniformën e punës, e për të filluar punën në nxjerrje të gurit të ‘zi me xixa’ – siç njihet kromi nga banorët vendas.
“Dita fillon nëntokë, pa dritë, dhe ashtu mbaron. Sa dalim nga puna, pas disa orësh errësohet. Më duket sikur më shkon dita hiq e vish rrobat, e asgjë më tepër”, ironizon teksa vë buzën në gaz në formë ngërdheshje një minator 45-vjeçar që punon në minierën e Albchrome prej 5 vitesh.
Ai tregon se puna në minierë është me tre turne, dhe turni i tretë (i natës) nëntokë nuk është aspak e lehtë.
“Kur familjarët e mi veshin rrobat e gjumit, unë vesh rrobat e punës”, shtoi minatori.
Minatori 45-vjeçar i tha BIRN se puna e tyre është e tillë, dhe ata i kanë marrë parasysh rreziqet që kur kanë përqafuar profesionin, por sipas tij pikërisht për vështirësinë dhe rreziqet që sjell ky profesion, minatorët duhet t’i kishin pagat shumë herë më të larta.
Paga minimale neto e një minatori të thjeshtë fillon përafërsisht prej 50 mijë lekësh dhe ajo maksimale arrin deri në 70 mijë lekë. Paga e vagonistëve është shumë herë më e ulët.
Minierat e Bulqizës, si edhe minierat e tjera në Shqipëri, kanë sjellë jo pak aksidente me pasojë dëmtime ose vdekjen e minatorëve.
Fatbardha Karaj, 48-vjeçe, e ve prej 14 muajsh, ka humbur bashkëshortin e saj, Fiqiri Karaj, pikërisht si pasojë e një aksidenti gjatë punës së tij në minierë.
“Më morën në telefon më thanë përgatit shtëpinë se është vrarë daja”, tregon Fatbardha ndër lotësh, e veshur e tëra në të zeza, teksa pranon se të vërtetën e rrethanave të aksidentit nuk e di askush përveç bashkëshortit të saj të ndjerë.
“Ishim moshatarë. E kujtoj në çdo moment, kur zgjohem në mëngjes, kur dal në punë, kur rri në shtëpi më fëmijët”, tregon ajo.
Fabardha jeton në një shtëpi me kushte të vështira ekonomike së bashku me 3 vajzat e saj, mamanë dhe vjehrrën.
Fatbardha detyrohet të punojë në stogje në mënyrë që të mbajë e vetme familjen, pasi dëmshpërblimi që ka marrë për vdekjen e bashkëshortit sipas saj nuk mjafton as për riparimin e shtëpisë. Fatbardhës tani i duhet të përballojë financiaritsht e vetme shkollimin dhe të ardhmen e tre vajzave të saj 9, 17 dhe 18-vjeçare.
“Më thanë që është thyer ‘katrorja’ dhe e ka zënë materiali…po veç ai e di të vërtetën”, shpjegon Fatbardha me një mimikë që tregon se ajo nuk i kupton terma të tillë, lidhur me shkaqet e vdekjes se Fiqiriut.
Si Fatbardha, shumë gra të tjera detyrohen të punojnë për të mbajtur të vetme ekonomikisht familjen e tyre në Bulqizë.
Në stogjet pranë minierës së Albchrome, teksa afron orari i mbarimit të turnit për shumë minatorë, një grua e veshur në të zeza endet në rrëpirën e gurores me një kovë të bardhë në dorë.
“Kam 4 orë që kërkoj krom…dhe kam mbushur vetëm këtë kovën e vogël”, shprehet ajo mbi luftën e saj të përditshme në kërkim të mineralit.
“4-5 orë çdo ditë,për 150 lekë të reja”, thotë gruaja 55-vjeçare në kushtet e anonimatit, pasi ajo punon në të zezë për të mbajtur bashkëshortin invalid dhe vjehrrit në shtëpi.
Një tjetër problematikë që minatorët hasin dita-ditës është mosha që ato dalin në pension.
Ata shprehen se kushtet e punës në miniera janë të tilla që minatorët apo punëtorët e minierave duhet të dalin në pension shumë më herët se profesionet e tjera, pasi ata konsumohen nga ana shëndetësore vetëm në 10 vite punë.
“Ne duhet të dalim në pension që 55 vjeç”, thotë një grua e cila punon në stogjet e mineralit. “Nuk na punojnë më duart për asgjë”.
“10 vite nën tokë mjaftojnë për të të konsumuar e për të të dhënë mjaft probleme shëndëtësore. Nëntoka nuk ka ajër, as dritë, ka shumë lagështirë”, shprehet Elton Debreshi, kreu i Sindikatës së Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës, familja e të cilit prej brezash i janë përkushtuar minierave.
Jo vetëm minatorët, të cilët ngurojnë të shprehen mbi kërkesat e tyre për shkak se ndihen të frikësuar për humbjen e vendit të punës, por edhe vetë një pjesë e administratës private, e pranojnë vështirësinë që ky profesion përbën për Bulqizakët.
“Është realisht profesion i vështirë…atyre u takon ‘statusi i minatorit’. Por e vërteta është se miratimi i statusit ka shumë kosto, prandaj dhe ky proces është shtyrë prej vitesh”, u shpreh njëri prej drejtuesve të një brigade minatorësh, nën kushtet e anonimatit.
Minatorët e Bulqizës, kanë vite që kërkojnë miratimin e “statusit të minatorit”, i cili do t’u sillte jo pak përfitime dhe mbrojtje sociale.
Shpërblimet, pagat, mosha e daljes në pension dhe shuma e pensionit do të ishin shumë herë më të mira për minatorët nëse ky status do të miratohej.
“E mira është që ka frymë përsëri midis minatorëve. Ata po rizgjohen për të drejtat e tyre”, përfundoi Debreshi.
